Zbliża się Dzień Wszystkich Świętych, potocznie zwany Świętem Zmarłych. Przez ostatni rok opuściło nas wielu artystów world music. Jeżeli wziąć pod uwagę narodowość, to największe straty poniosła Brazylia, przy czym odeszli sami mężczyźni w wieku 75+ – między 02.11.2020 r. a 31.10.2021 r. zmarli: Nelson Sargento (96 lat), Raul de Souza (86 lat), Ubirany (80 lat) z grupy Fundo de Quintal, Dominguinhos do Estácio (79 lat), Firmino de Itapoan (78 lat) oraz Cassiano (77 lat). Zeszłoroczny lider tej smutnej statystki, czyli Jamajka, ilościowo nie poniosła aż tak dużo strat, niemniej takie osoby jak Bunny Wailer, U-Roy, Lee „Scratch” Perry czy Bunny Lee to absolutna ekstraklasa muzyki world.
Wspomnijmy tych, którzy odeszli.
T.N. Krishnan (tamil. டி. என். கிருஷ்ணன்) (ur. jako Trippunithura Narayanaiyer Krishnan, 06.10.1928 r. – Tripunithura, Indie Brytyjskie – zm. 02.11.2020 r. – Ćennaj, Tamil Nadu, Indie) – indyjski skrzypek karnatacki. Swój pierwszy koncert dał w wieku 11 lat. Laureat wielu nagród. Uhonorowany państwowym orderem Badma Bhushan. Poniżej T.N. Krishnan grający XVI-wieczny utwór „Krishna Ni Begane Baaro”.
Candido Camero (pełne nazwisko: Candido Camero Guerra) (ur. 22.04.1921 r. – San Antonio de los Baños, Kuba – zmarł 07.11.2020 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA) – kubański perkusista grający na kongach i bongosach. Od 1947 r. mieszkał w Nowym Jorku, gdzie szybko zyskał miano czołowego amerykańskiego congueros. Candido Camero żył 99 lat. Poniżej jeden z największych przebojów artysty, utwór „Manteca”.
Mshoza (ur. jako Nomasonto Maswanganyi – 07.01.1983 r. – Soweto, RPA – zm. 19.11.2020 r. – Johannesburg, RPA) – południowoafrykańska artystka kwaito. Uważana za największą kobiecą gwiazdę kwaito i żeńskiego odpowiednika Zoli. Mshoza zmarła w wieku zaledwie 37 lat, a przyczyną śmierci była cukrzyca. Poniżej największy przebój piosenkarki, utwór „Abantu Bam”.
Struna (ur. jako Piotr Strojnowski – 01.02.1958 r. – Warszawa, Polska – zm. 27.11.2020 r. – Warszawa, Polska) – polski wokalista i muzyk reggae. Współzałożyciel oraz kompozytor i autor tekstów zespołu Daab, w tym największego przeboju tej kapeli, utworu „W moim ogrodzie”. W 1985 r. odszedł z grupy. Poniżej Struna w odsłonie zespołu Strojnowy w utworze „Mój śnie”.
Džej Ramadanovski (mac. Џеј Рамадановски) (ur. 29.05.1964 r. – Belgrad, Jugosławia – zm. 06.12.2020 r. – Belgrad, Serbia) – macedoński wokalista pochodzenia romskiego urodzony na terenie dzisiejszej Serbii. Jeden z największych gwiazdorów serbskiej sceny muzycznej lat 90. Prywatnie kuzyn romskiego gangstera siejącego postrach na Bałkanach Iso Lery, ps. Džamba. Poniżej jeden z hitów Ramadanovskiego, piosenka pt. „Upalite za mnom svece” („Zapalcie po mnie świeczkę”) z płyty „Zato” z 1999 r.
Ubirany (pełne nazwisko: Ubirany Félix do Nascimento, ur. 16.05.1940 r. – Rio de Janeiro, Brazylia – zm. 11.12.2020 r. – Rio de Janeiro, Brazylia) – brazylijski wokalista, muzyk i kompozytor. Współzałożyciel formacji Grupo Fundo de Quintal, zaliczanej do czołówki najlepszych bandów grających sambę. Oprócz śpiewu i komponowania Ubirany grał także na rdzennie brazylijskim instrumencie perkusyjnym o nazwie repique de mão. Poniżej utwór Fundo de Quintal zatytułowany „Fé em Deus” („Wiara w Boga”), pochodzący z albumu „Nossa Verdade” („Nasza prawda”) z 1999 r.
Armando Manzanero (pełne nazwisko: Armando Manzanero Canché, ur. 07.12.1935 r. – Ticul, Yucatán, Meksyk – zm. 28.12.2020 r. – Miasto Meksyk, Meksyk) – meksykański muzyk, wokalista, kompozytor, aktor i producent muzyczny. Pochodził z narodu Majów. Pierwszy utwór skomponował w wieku 15 lat. Mistrz meksykańskich boler. W 2014 r. uhonorowany został Nagrodą Grammy za całokształt twórczości. Poniżej utwór „Adoro”, nagrany w 1967 r. na płytę „A Mi Amor… Con Mi Amor”
Lệ Thu (ur. jako Cecilia Bùi Thị Oanh – 16.07.1943 r. – Hajfong, Indochiny Francuskie – zm. 15.01.2021 r. – Orange County, Kalifornia, USA) – wietnamska wokalistka. Należała do czołówki piosenkarzy Południowego Wietnamu lat 70. XX w. Często występowała w duetach z takimi artystami jak Trịnh Công Sơn czy Phạm Duy. Poniżej przebój Lệ Thu, utwór zatytułowany „Tình Lỡ”, czyli „Utracona miłość”.
Guem (arab. جم) (ur. jako Abdelmajid Guemguem – 09.03.1947 r. – Batna, Algieria Francuska – zm. 22.01.2021 r. – Paryż, Francja) – algierski perkusista. W młodości był piłkarzem. Na początku lat 70. XX w. osiadł we Francji. Wydał kilkanaście płyt. Na koncertach często występował z córką o imieniu Sarah. Poniżej Guem w pochodzącym z 1987 r. utworze „Le Serpent”.
Jonas Gwangwa (pełne nazwisko: Jonas Mosa Gwangwa) (ur. 19.10.1937 r. – Soweto, Związek Afryki Południowej – zm. 23.01.2021 r. – Johannesburg, RPA) – południowoafrykański jazzman i producent muzyczny. Grał na trąbce. Aktywnie walczył z apartheidem, panującym wówczas w RPA. Wiodąca figura południowoafrykańskiej sceny jazzowej w ciągu ostatnich 10 lat. Poniżej pochodzący z 2003 r. utwór pt. „Diatla”
Singing Sandra (ur. jako Sandra DesVignes-Millington – 10.12.1957 r. – East Dry River, Indie Zachodnie – zm. 28.01.2021 r. – Mount Hope, Tunapuna–Piarco, Trynidad) – trynidadzka artystka calypso. Śpiewać zaczęła już jako dziecko. Później współpracowała z wieloma wykonawcami calypso, aż wreszcie w 1999 i 2003 r. została Królową Calypso (Calypso Monarch) podczas corocznego karnawału w Port-of-Spain. Poniżej jedna z piosenek, dzięki której Singing Sandra wygrała w 1999 r. – „Voices of the Ghetto”
Wambali Mkandawire (ur. jako Greenwood Mkandawire – 10.07.1952 r. – Kongo Belgijskie – zm. 31.01.2021 r. – Lilongwe, Malawi) – malawijski muzyk i wokalista oraz aktywista. Wykonywał tzw. afro-jazz, ale nie stronił także od muzyki gospel. Był przeciwnikiem wieloletnich rządów dyktatora kraju Hastingsa Kamuzu Bandy. Poniżej jeden z bardziej znanych utworów artysty – „Khujipeleka”
Tonton David (ur. jako Ray David Grammont, 12.10.1967 r. – Paryż, Francja – zm. 16.02.2021 r. – Nancy, departament Meurthe-et-Moselle, Francja) – francuski artysta reggae. Pionier tego gatunku nad Loarą. W jego żyłach płynęła krew gambijska, senegalska i reuniońska. W swoich utworach często poruszał kwestie rasizmu. Poniżej pierwszy hit T. Davida, utwór zatytułowany „Peuples du Monde” („Narody świata”).
U-Roy (ur. jako Ewart Beckford – 21.09.1942 r. – Jones Town, Indie Zachodnie – zm. 17.02.2021 r. – Kingston, Jamajka) – jamajski artysta reggae. Pionier toastingu, czyli połączenia mówienia i śpiewania w muzyce reggae. Nagrał ponad 25 albumów. Odwiedził również Polskę, występując na Ostróda Reggae Festival w 2013 r. Poniżej największy przebój U-Roya, tytułowe nagranie z płyty „Natty Rebel” z 1976 r.
Bunny Wailer (ur. jako Neville O’Riley Livingston – 10.04.1947 r. – Kingston, Indie Zachodnie – zm. 02.03.2021 r. – Kingston, Jamajka) – jamajski wokalista i kompozytor reggae. Wraz z Bobem Marleyem i Peterem Toshem założył zespół The Wailers. Opuścił grupę w czasie apogeum popularności Wailersów. Trzykrotny zdobywca Nagrody Grammy. Poniżej tytułowe nagranie z debiutanckiego krążka artysty „Blackheart Man” z 1976 r.
Josky Kiambukuta (pełne nazwisko: Joseph Kiambukuta Londa, ur. 14.02.1949 r. – Leopoldville, Kongo Belgijskie – zm. 07.03.2021 r. – Kinszasa, Demokratyczna Republika Konga) – kongijski wokalista i kompozytor. Wykonywał soukous, czyli tzw. rumbę kongijską. Członek legendarnego zespołu TPOK Jazz będącego ikoną muzyki afrykańskiej. Po rozpadzie grupy współtworzył kolejny band – Bana OK. Poniżej jedna z kompozycji J. Kiambukuty dla zespołu TPOK Jazz, utwór z 1977 r. zatytułowany „Fariya”.
Thione Seck (Thione Ballago Seck, ur. 12.03.1955 r. – Dakar, Francuska Afryka Zachodnia – zm. 14.03.2021 r. – Dakar, Senegal) – senegalski wokalista. Gwiazdor gatunku mbalax. Członek formacji Orchestra Baobab, z której odszedł po 10 latach. Wydał 4 solowe płyty, a najbardziej znana jest ta z 1996 r. zatytułowana „Daaly”, i właśnie tytułowy utwór zamieszczam poniżej.
Claire dela Fuente (ur. jako Clarita Crisostomo dela Fuente – 28.12.1958 r. – Manila, Filipiny – zm. 30.03.2021 r. – Las Piñas, Pambansang Punong Rehiyon, Filipiny) – filipińska piosenkarka. Nazywano ją Królową Piosenek Tagalog albo Najsłodszym Głosem Azji. Jej największym przebojem było tytułowe nagranie zamieszczone na płycie „Sayang” w 1978 r., i ten numer prezentuję poniżej.
Anzor Erkomashhvili (gruz. ანზორ ერკომაშვილი) (ur. 10.08.1940 r. – Batumi, Gruzińska SRR, ZSRR – zm. 31.03.2021 r. – Tbilisi, Gruzja) – gruziński śpiewak i kompozytor. Założyciel i wieloletni dyrektor muzyczny chóru Rustavi, który jest muzyczną pocztówką Gruzji. W 2012 r. chór Rustavi wystąpił podczas 8. Festiwalu Skrzyżowanie Kultur. Gruzini koncertowali także w innych miastach Polski.
Haja el-Hamdaouia (arab. الحاجة الحمداوية) (ur. 1930 r. – Casablanca, Maroko Francuskie – zm. 05.04.2021 r. – Rabat, Maroko) – marokańska piosenkarka. Jedna z pierwszych wielkich gwiazd muzyki chaabi (popularnej) i aita (beduińskich zawodzeń). Przed wyzwoleniem Maroka spod władzy francuskiej wykonywała szereg utworów o wydźwięku patriotycznym. Poniżej jej nagranie zatytułowane „Ouailiya Shibani”.
Shravan (hindi श्रवण) (pełne nazwisko: Shravan Kumar Rathod, ur. 13.11.1954 r. – Bombaj, Maharasztra, Indie – zm. 22.04.2021 r. – Mumbaj, Maharasztra, Indie) – indyjski producent muzyczny i kompozytor muzyki filmowej. Wraz z o pół roku młodszym Nadeemem Akhtarem Saifim tworzył duet producencki Nadeem-Shravan, jeden z najpopularniejszych tandemów w świecie muzyki bollywoodzkiej lat 90. XX w. Nadeem-Shravan stworzyli muzykę do takich hitów filmowych jak: „Jeet” (reż. Raj Kanwar, 1996), „Dhadkan” (reż. Dharmesh Darshan, 2000) czy „Dil Ka Rishta” (reż. Naresh Malhotra, 2003), i to właśnie tytułową piosenkę z tego ostatniego filmu przedstawiam poniżej. Śpiewają Kumar Sanu, Alka Yagnik i Udit Narayan.
Cassiano (ur. jako Genival Cassiano dos Santos, 16.09.1943 r. – Campina Grande, Paraíba, Brazylia – zm. 07.05.2021 r. – Rio de Janeiro, Brazylia) – brazylijski wokalista soulowo-funkowy. Zaliczany wraz z Timem Maią i Hyldonem do prekursorów brazylijskiej odmiany funku. Karierę zaczynał w 1969 r. w zespole Os Diagonais, ale już rok później zdecydował się na bycie solistą. Poniżej nastrojowy soulowy utwór Cassiano z lat 70. XX w. zatytułowany „Coleção”.
Nelson Sargento (ur. jako Nelson Mattos, 25.07.1924 r. – Rio de Janeiro, Brazylia – zm. 27.05.2021 r. – Rio de Janeiro, Brazylia) – brazylijski kompozytor i wokalista samby. Carioca. Jego przydomek Sargento wziął się z tego, że w młodości służył w brazylijskiej armii. Nelson Sargento żył 96 lat. Poniżej jego utwór „Agoniza Mas Não Morre” pochodzący z krążka „Sonho de um Sambista” z 1979 r.
Wes Madiko (ur. jako Martin Eloh Kwack, 15.01.1964 r. – Mouataba, Littoral Region, Kamerun – zm. 25.06.2021 r. – Alençon, Normandia, Francja) – kameruński muzyk i wokalista. Najbardziej znany z dwóch przebojów europejskich, czyli nagrań „Alane” i „Awa Awa”, ale stworzył także utwór „In Youpendi” (zamieszczam go poniżej) wykorzystany w filmie animowanym „Król Lew II. Czas Simby”.
Mamady Keïta (ur. jako Mamady Ijalit Keita, VIII 1950 r. – Balandugu, Francuska Afryka Zachodnia – zm. 21.06.2021 r. – Bruksela, Belgia) – gwinejski djembefola (mistrz gry na bębnach djembe). Jeden z najwybitniejszych perkusistów grających na djembe w historii. Twórca swojej szkoły gry. Poniżej pochodzące z debiutanckiej płyty artysty, z 1979 r., nagranie zatytułowane „Djole”.
Nikołaj Sliczenko (Nikolay Slichenko, ros. Николай Сличенко) (ur. 27.12.1934 r. – Biełgorod, Rosyjska SRR, ZSRR – zm. 02.07.2021 r. – Moskwa, Rosja) – rosyjski piosenkarz i aktor pochodzenia romskiego. Wieloletni dyrektor Teatru Romskiego w Moskwie. Poniżej N. Sliczenko w utworze po romsku zatytułowanym „Ruczjejok”.
Raffaella Carrà (ur. jako Raffaella Maria Roberta Pelloni, 18.06.1943 r. – Bolonia, Emilia-Romania, Włochy – zm. 05.07.2021 r. – Rzym, Włochy) – włoska piosenkarka, aktorka, tancerka i prezenterka telewizyjna. Zaczynała w latach 60. XX w. jako aktorka grająca u boku m.in. Marcello Mastroianniego czy Franka Sinatry. W latach 70. zaczęła śpiewać, a jej największym przebojem był utwór, który prezentuję poniżej – „A Far l’Amore Comincia Tu”, z płyty pod tym samym tytułem wydanej w 1977 r.
Djivan Gasparyan (orm. Ջիվան Գասպարյան) (ur. 12.10.1928 r. – Solak, Zakaukaska SRR, ZSRR – zm. 06.07.2021 r. – Los Angeles, Kalifornia, USA) – ormiański muzyk i kompozytor. Najwybitniejszy w historii artysta grający na duduku, czyli tradycyjnym ormiańskim flecie. Jeden z najbardziej znanych Ormian na świecie. Poniżej Djivan Gasparyan w swojej wersji utworu „Dle Yaman”.
Sound Sultan (ur. jako Olanrewaju Abdul-Ganiu Fasasi, 27.11.1976 r. – Jos, Plateau State, Nigeria – zm. 11.07.2021 r. – New Jersey, USA) – nigeryjski raper, wokalista, aktor i komik. Jeden z pionierów tzw. modern hip-hopu w Nigerii. Był Ambasadorem Pokoju ONZ. Zmarł na raka w wieku 44 lat. Poniżej Sound Sultan w pochodzącym z wydanej w 2008 r. płyty „SS4” utworze pt. „Motherland”, dedykowanym diasporze nigeryjskiej na świecie.
Brother Resistance (Lutalo Masimba, ur. jako Roy Lewis, 1954 r. East Dry River, Indie Zachodnie – zm. 13.07.2021 r. – Port-of-Spain, Trynidad i Tobago) – trynidadzki poeta i muzyk. Pionier stylu zwanego rapso, a będącego połączeniem hip-hopu i muzyki soca. Poniżej jego utwór poświęcony ekologii zatytułowany „Mother Earth”.
Johnny Ventura (ur. jako Juan de Dios Ventura Soriano, 08.03.1940 r. – Santo Domingo, Dominikana – zm. 28.07.2021 r. Santiago de los Caballeros, Cibao, Dominikana) – dominikański artysta merengue i salsa. Jeszcze za życia nazywany był Legendą Merengue. Oprócz śpiewania zajmował się także polityką. W latach 1982-1986 był deputowanym do Kongresu, zaś od 1998, przez 4 lata pełnił funkcję burmistrza stolicy kraju, Santo Domingo. Poniżej jeden z jego przebojów – „Patacón Pisao”.
Jacob Desvarieux (ur. 21.11.1955 r. – Paryż, Francja – zm. 30.07.2021 r. – Pointe-à-Pitre, Gwadelupa) – francuski wokalista i producent muzyczny pochodzenia gwadelupskiego. W 1979 r. wraz z Pierrem-Édouardem Décimusem stworzył formację Kassav’, która szybko stała się najpopularniejszym na świecie zespołem grającym muzykę zouk. Poniżej utwór Kassav’ zatytułowany „Ou Lé” („Czy chciałabyś”) pochodzący z wydanej w 1989 r. płyty „Majestik Zouk”.
Jean „Binta” Breeze (ur. jako Jean Lumsden, 11.03.1956 r. – Hanover, Indie Zachodnie – zm. 04.08.2021 r. – Sandy Bay, Cornwall, Jamajka) – jamajska poetka dubowa i opowiadaczka. Jedna z pierwszych kobiet na Jamajce zajmujących się poezją. Należała do czołówki artystów nurtu dub poetry. Poniżej fragment ostatniej studyjnej płyty Binty – „Eena Me Corner” z 2013 r. – utwór „Mad Woman”.
Lee „Scratch” Perry (ur. jako Rainford Hugh Perry, 20.03.1936 r. – Kendal, Indie Zachodnie – zm. 29.08.2021 r. – Lucea, Cornwall, Jamajka) – jamajski producent muzyczny. Współtwórca dubu. Założyciel wytwórni Upsetter. Ikona muzyki reggae. Poniżej jedno z najbardziej znanych nagrań wyprodukowanych przez Scratcha, utwór „I Chase the Devil” wykonywany przez Maxa Romeo.
Nobesuthu Mbadu (pełne nazwisko: Nobesuthu Gertrude Mbadu Shawe, ur. 26.04.1945 r. – Durban, Związek Afryki Południowej – zm. 31.08.2021 r. – Vosloorus, Gauteng, RPA) – południowoafrykańska piosenkarka. W 1964 r. wraz z Hildą Tloubatlą, Mildred Mangxolą, Juliet Mazamisą oraz Ethel Mngomezulu założyła zespół The Mahotella Queens – najbardziej znaną żeńską grupę wykonująca muzykę w stylu mbaqanga, a będącym połączeniem popu, soulu i disco z rytmami Południowej Afryki. Poniżej The Mahotella Queens wraz z Mahlathinim (Simon Nkabinde) w tytułowym utworze z wydanej w 1986 r. płyty „Thokozile”.
Alemayehu Eshete (amhar. ዓለማየሁ እሸቴ) (ur. VI 1941 r. – Dżimma, Oromia, Abisynia – zm. 02.09.2021 r. – Addis Abeba, Etiopia) – etiopski wokalista. Karierę zaczynał w Etiopskiej Orkiestrze Policyjnej. W latach 70. zdecydował się na występy solowe. Jeden z trzech (obok Mulatu Astatke i Mahmouda Ahmeda) najbardziej znanych męskich artystów etiopskich. Poniżej utwór A. Eshetego zatytułowany „Addis Ababa Bete”, który był również puszczany podczas pogrzebu artysty.
Mikis Theodorakis (grec. Μίκης Θεοδωράκης) (ur. jako Michail Theodorakis, 29.07.1925 r. – Chios, Grecja – zm. 02.09.2021 r. – Ateny, Grecja) – grecki kompozytor. Choć miał na koncie stworzonych ponad tysiąc dzieł, w tym kantaty, oratoria, hymny a nawet opery, to świat zapamiętał go głównie jako autora muzyki do filmu „Grek Zorba”, w reżyserii Cypryjczyka Michaela Cacoyannisa. I tę muzykę zamieszczam poniżej.
Big Peter (ur. jako Bennie Gerald Pete Jr. – 10.07.1976 r. – Nowy Orlean, Luizjana, USA – zm. 06.09.2021 r. – Nowy Orlean, Luizjana, USA) – afroamerykański muzyk jazzowy grający na suzafonie. Współzałożyciel i lider nowoorleańskiej formacji The Hot 8 Brass Band, która zasłynęła brawurowym wykonaniem utworu Marvina Gaye’a „Sexual Healing” (zamieszczam go poniżej). Big Peter zmarł zmarł na sarkoidozę w wieku zaledwie 45 lat.
Sunil Perera (sinhala සුනිල් පෙරේරා) (pełne nazwisko: Uswatta Liyanage Ivor Sylvester Sunil Perera, ur. 14.09.1952 r. – Narahenpita, Prowincja Zachodnia, Cejlon – zm. 06.09.2021 r. – Kolombo, Sri Lanka) – lankijski wokalista, gitarzysta i kompozytor. Założyciel grupy The Gypsies. Wykonywał wiele gatunków muzycznych, ale najbardziej był znany ze śpiewania w rytmach baila, dlatego nazywano go Baila Chakravarthy. Poniżej utwór The Gypsies zatytułowany „Sri Lanka Kollo Wasai” nagrany z okazji odbywającego się na Sri Lance (a także w Indiach i Bangladeszu) Pucharu Świata w Krykiecie. Nagranie to udanie zagrzewało krykiecistów Sri Lanki, bo Lankijczycy wywalczyli na tej imprezie srebrny medal.
Hayko (orm. Հայկո) (ur. jako Hayk Hakobian, 25.08.1973 r. – Erywań, Ormiańska SRR, ZSRR – zm. 29.09.2021 r. – Erywań, Armenia) – ormiański wokalista. W 2007 r. piosenką „Anytime You Need” (zamieszczam ją poniżej) reprezentował Armenię w czasie 52. edycji Festiwalu Eurowizji odbywającego się wówczas w Helsinkach, i zajął tam wysokie 9. miejsce (polski duet The Jet Set odpadł wtedy w eliminacjach). Hayko zmarł w wieku 48 lat w wyniku Covid-19.
Pornsak Songsaeng (taj. พรศักดิ์ ส่องแสง) (ur. jako Boonsao Prajantasen, 02.11.1960 r. – Khon Kaen, Tajlandia – zm. 15.10.2021 r. – Nong Bua Lamphu, Tajlandia) – tajski wokalista. Wykonywał gatunki o nazwach luk thung (tzw. tajskie country) oraz mor lam (muzyka tonalna pochodząca z Laosu). Nagrał kilkadziesiąt albumów, a jego największym przebojem była piosenka „Sao Jan Kang Koab”, którą zamieszczam poniżej.
