Turcy pod Wiedniem (1683). Turcy w Niemczech (tzw. gastarbajterzy). Turcy w polskiej reżimowej telewizji (seriale „Wspaniałe stulecie”, „Więzień miłości”, „Elif”). To wszystko znamy, to wiemy. Ale Turcy w Ameryce? Tego u nas nie grali. A np. taki Daron Acemoğlu, rodowity stambulczyk, jest jednym z bardziej znanych amerykańskich ekonomistów, a przy okazji jednym z byłych redaktorów naczelnych „Review of Economics and Statistics”. Inż. Tantek Çelik odpowiada za web standardy w Mozilla Corporation, dzięki czemu mamy np. sprawnie działającą w naszych komputerach przeglądarkę FireFox.
Ahmet Muhtar Kent jest obecnie jedną z najważniejszych postaci w The Coca-Cola Company. Cenk Kadir Uygur, kolejny rdzenny stambulczyk, to znany w USA dziennikarz zajmujący się polityką, kiedyś Demokrata, dziś zwolennik Republikanów. A Ferdi Taygan był tenisowym deblistą reprezentującym Stany Zjednoczone, który w 1982 r. w parze z Sherwoodem Stewartem wygrał French Open. Ale… umówmy się, to nie są osoby z pierwszych stron gazet. Możemy ich po prostu nie znać. Zupełnie kimś innym był z pewnością Ahmet Ertegün (też ze Stambułu), którego nazwisko w Stanach Zjednoczonych zapisywano bez umlautu nad u (Ahmet Ertugun). W Polsce to postać niemal nieznana, jednak wystarczy powiedzieć, że to właśnie Ertugun założył wytwórnię płytową Atlantic Records i że to właśnie on stoi za sukcesami takich grup jak Led Zeppelin czy Yes. To również on w 1970 r. był fundatorem klubu piłkarskiego New York Cosmos, w którym grali tak wielcy piłkarze jak Niemiec Franz Beckenbauer czy Brazylijczyk Pelé.
Ahmet Ertegün urodził się w 1923 r. Jego ojciec, Münir Ertegün, był politykiem i dyplomatą, tzw. mężem stanu. Za to matka, Hayrûnnisâ Rüstem, nie zaliczała się do typowych tureckich kur domowych, bo zajmowała się, co prawda hobbystycznie, grą na na instrumentach strunowych. Wiele rzeczy i spraw związanych z dorastaniem Ahmeta nie było typowych jeśli chodzi o młodego Turka. Dość powiedzieć, że A. Ertegün w wieku 9 lat zaczął słuchać… Caba Callowaya i Duke’a Ellingtona! Działo się to za sprawą jego starszego brata, Nesuhiego (1917-1989), który miał okazję widzieć tych artystów na żywo podczas koncertu. Bracia Ahmet i Nesuhi będą silnie ze sobą związani aż do śmierci tego drugiego, również w kwestiach pracy zawodowej.
W 1935 r., a więc gdy Ahmet miał 12 lat, rodzina Ertegünów przeprowadziła się do Stanów Zjednoczonych. Stało się tak dlatego, ponieważ Münir Ertegün został ambasadorem Turcji w USA. 2 lata później Hayrûnnisâ kupiła młodszemu synowi tzw. record-cutting machine, czyli urządzenie dzięki któremu mógł domowym sposobem wydawać swoje płyty winylowe. Waszyngton, gdzie wówczas mieszkała rodzina Ertegün, nazywany był wówczas, trochę obraźliwie, Chocolate City, a to z racji tego, że połowę mieszkańców miasta stanowili Afroamerykanie. Nastoletni Ahmet lubił odwiedzać czarne dzielnice stolicy. Czasami odbywały się tam występy takich gwiazd jak Billie Holliday czy Louis Armstrong. Młody Turek chłonął tę muzykę jak gąbka wodę. Poza tym Ertegün zauważał spore podobieństwo pomiędzy Afroamerykanami w Stanach a Turkami w Europie. I jedni i drudzy nic złego nie zrobili, a natrafiali na dyskryminację. Afroamerykanie z powodu koloru skóry, Turcy w Europie na skutek wyznawanej przez nich religii.
W 1944 r. zmarł Münir Ertegün. Pochowano go w Turcji, a wkrótce Ertegünowie postanowili powrócić do ojczyzny. Wrócili wszyscy (a przez ładnych parę lat trochę tej familii się w USA zebrało), z wyjątkiem Ahmeta i Nesuhiego.
W październiku 1947 r. Ahmet Ertegün i jego żydowski przyjaciel Herb Abramson założyli, przy finansowym wsparciu tureckiego dentysty Vahdiego Sabita, wytwórnię Atlantic Records, która w założeniu miała zajmować się promowaniem czarnej muzyki: gospel, jazz i r&b. Pierwsze 2 lata były ciężkie. 22 płyty, które wydał Atlantic nie osiągnęło żadnego sukcesu. Dopiero 23. krążek, płyta Sticksa McGhee z nagraniem „Drinkin’ Wine, Spo-Dee-O-Dee” (zamieszczam je na dole dzisiejszego wpisu), stała się hitem. Lata 50. XX w. obfitowały już w przebojowe płyty takich wykonawców jak: Ruth Brown, Big Joe Turner, Ray Charles czy zespoły The Clovers, The Drifters i The Coasters. Wszyscy oni wydawali w Atlantic.
Widząc sukces Atlantic Records, założonej przez Turka i Żyda, zaczęły powstawać inne niezależne wytwórnie płytowe wydające czarną muzykę, m.in. Bihari Records (stworzona przez czterech żydowskich braci z Węgier) oraz Chess Records, ale to właśnie w Atlantic zaczęto nagrywać w stereo i to właśnie Atlantic Records był pierwszą firmą nagraniową, która wykorzystała 8-ścieżkowy magnetofon.
Ahmet Ertegün pod pseudonimami Nuggy lub A. Nugetre (Ertegun od tyłu) stworzył wiele nagrań ryhthm’n’bluesowych, m.in. „Chains of Love” śpiewaną przez Big Joe Turnera, „Mess Around” Raya Charlesa czy „Story of My Love” LaVern Baker.
Z całą pewnością Atlantic Records, pod przewodnictwem Ahmeta Ertegüna, i często we współpracy z mniejszymi wytwórniami, przyczynił się do ogromnego rozwoju muzyki soulowej.
W listopadzie 1968 r. Ahmet Ertegün, szef wytwórni Atlantic Records, w której nagrywali głównie czarni artyści, zdecydował się podpisać kontrakt płytowy z szerzej nieznaną brytyjską kapelą Led Zeppelin, grającą rocka progresywnego. Kontrakt opiewał na rekordową wówczas sumę 143 tys dolarów i był o tyle dziwny, że przed jego podpisaniem nikt z szefostwa Atlantic nie widział żadnego z członków Led Zeppelin. Był to jednak złoty strzał, który pomógł zarówno Brytyjczykom, jak i samej wytwórni. Ertegün pomógł także w powstaniu innej supergrupy – Crosby, Stills, Nash & Young (znanej potem jako Crosby, Stills, Nash).
W 1969 r., gdy zainteresowanie muzyką rhytm’n’bluesową wyraźnie spadło Atlantic Records stał się częścią Kinney National Services, a niedługo później zaczął wchodzić w skład Time Warner. Znaczenie Ahmeta Ertegüna jako producenta znacznie zmalało, choć nadal podejmował on słuszne decyzje, jak choćby tą o współpracy Atlantic Records z niezależną wytwórnią płytową Stones założoną przez Micka Jaggera. To również dzięki Ertegünowi rozpędu nabrała kariera rockowego zespołu Yes. Ertegün był także promotorem muzyki tureckiej w Stanach Zjednoczonych. Właśnie za sprawą jego Amerykanie poznali m.in. niewidomego wokalistę Kâniego Karacę oraz mistrza gry na piszczałce ney Akagündüza Kutbaya.
Pod koniec 1970 r. bracia Ahmet i Nesuhi Ertegün powołali do życia w Nowym Jorku wspomniany wcześniej klub piłkarski Cosmos. Była to pierwsza w Stanach Zjednoczonych próba ściągnięcia do klubu uznanych zawodników klasy światowej. I nic to, że taki Pelé w momencie gry w Ameryce miał już 35 lat, a „Cesarz” Franz Beckenbauer aż 38! Cosmos Nowy Jork to do dzisiaj najbardziej utytułowany klub piłkarski w USA, 5-krotny mistrz tego kraju. Pieniędzy starczyło ledwie na 15 lat funkcjonowania drużyny, niemniej jak na warunki amerykańskie, gdzie króluje koszykówka, bejsbol, futbol am. i hokej na lodzie, to i tak dużo.
W 1987 r. Ahmet Ertegün został wprowadzony do Rock & Roll Hall of Fame. Warto dodać, że Ertegün był jednym z pomysłodawców powstania tej rockandrollowej galerii sławy. 6 lat później podczas uroczystej kolacji w siedzibie Rock & Roll Hall of Fame w Cleveland, w stanie Ohio, ogłoszono, że główna sala wystawiennicza będzie odtąd nosiła imię Ahmeta Ertegüna. W 1989 r. amerykański Turek i kolkoro jego kolegów i koleżanek z branży, m.in. Bonnie Raitt, przekazali 1,5 miliona dolarów dla organizacji Rhythm and Blues Foundation, która wspierała byłych artystów r&b, dzięki którym dorobiły się m.in. takie wytwórnie jak Atlantic Records. Natomiast w roku 1991 r. przyznano braciom Ertegün tzw. Grammy Trustees Award, którą w przeszłości uhonorowani zostali m.in. Duke Ellington, zespół The Beatles i nasz Krzysztof Penderecki. Ahmeta Ertegüna nagrodził także amerykański Kongres.
W 2006 r. 83-letni Ahmet Ertegün wziął udział w nowojorskim charytatywnym koncercie grupy The Rolling Stones. Będąc za kulisami, w strefie VIP-ów, amerykański Turek nieszczęśliwie potknął się i uderzył głową o beton. Choć Ertegünowi udzielono natychmiastowej pomocy, to nie udało się go uratować – zmarł w szpitalu półtorej miesiąca później. Wielki producent muzyczny został pochowany na cmentarzu Sultantepe w Stambule, obok swojego dziadka İbrahima Edhema Efendiego, ojca Münira i brata Nesuhiego.
Ahmet Ertegün (angielski zapis: Ahmet Ertegun)
Pełne nazwisko: Ahmet Munir Ertegün.
Pseudonimy: Nuggy, A. Nugetre.
Ur. 31.07.1923 r. – Stambuł, Turcja.
Zm. 14.12.2008 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA.
Dwukrotnie żonaty: 1. Jan Holm (06.01.1953-1957, rozwód); 2. Ioana Maria „Mica” Grecianu (06.04.1961-14.12.2006, jej śmierć).
Ważniejsze funkcje: założyciel i wiceprezydent wytwórni Atlantic Records, założyciel i prezes New York Cosmos, prezes Stowarzyszenia Amerykańskich Turków.
Niektóre utwory stworzone przez A. Ertegüna: „Wild, Wild Young Men” Ruth Brown, „Mess Around” Ray Charles (1953), „Whatcha Gonna Do” The Drifters (1955), „Story of My Love” LaVern Baker (1962), „Missä Olit Silloin” Irina Milan (1967).
Wyróżnienia i nagrody (wybór): Rock & Roll Hall of Fame (1987), Grammy Trustees Award (1991), Living Legend (United States Library of Congress) (2000), National Soccer Hall of Fame (2003), President’s Merit Award Salute To Industry Icons (National Academy of Recording Arts and Sciences) (2005).
Bio na stronie Soulwalking.co.uk: TUTAJ
