go4

Kilka dni temu w Lorient we Francji w wieku 65 lat zmarł Geoffrey Oryema, wokalista i gitarzysta. Był jednym z najbardziej znanych na świecie artystów z Ugandy, a dodatkowy rozgłos dała mu współpraca z Peterem Gabrielem i Brianem Eno.
Oryema przyszedł na świat w położonym we wschodniej części kraju mieście Soroti, w rodzinie wywodzącej się z grupy etnicznej Acholi. Był najmłodszym, jedenastym dzieckiem Erinaya Wilsona Oryemy, późniejszego pierwszego inspektora policji, a potem ministra ds. ziemi i bogactw naturalnych w rządzie dyktatora Idi Amina. Dzieciństwo Geoffreya upłynęło więc w dostatku, w końcu jego ojciec był bardzo ważną personą w kraju. W dodatku matka, Janet Manjeri Acoyo, piastowała stanowisko dyrektorki narodowej grupy tanecznej The Heartbeat of Africa. Cała rodzina Oryema przesiąknięta była tradycyjną kulturą Ugandy. Wśród dalszych członków familii trafiali się tzw. opowiadacze (storytellers), poeci oraz muzycy. Jako nastolatek Geoffrey nauczył się grać na gitarze, flecie oraz lukeme, czyli instrumencie składającym się z drewnianego rezonatora oraz metalowych pasków wibrujących podczas dotykania (w innych rejonach Afryki instrument ten nazywa się mbira, zanza lub kalimba). Początkowo Oryema chciał być aktorem. Zaczął nawet studiować w Uganda’s Drama School of Academy, znanej dziś jako Kampala Film School. Założył Theater Limited, pierwszą tego rodzaju placówkę w Afryce Wschodniej łączącą szkołę teatralną z miejscem, gdzie wystawiano sztuki. I bynajmniej nie były to głupawe komedyjki łatwo przyciągające gawiedź na całym świecie. Theater Limited specjalizował się w tzw. teatrze absurdu upiększonym improwizacją i doprawionym afrykańskimi dźwiękami.
W 1977 r. dyktator Amin rozkazał zamordować ministra do spraw ziemi i bogactw naturalnych. Oficjalnie Erinayo Wilson Oryema, anglikański biskup Janani Jakaliya Luwum oraz minister ds. interioru Charles Oboth Ofumbi zginęli w wypadku samochodowym, jednak Henry Kyemba, który był wówczas ministrem zdrowia Ugandy, przyznał w swej książce „A State of Blood: The Inside Story of Idi Amin”, że ciała Oryemy, Luwuma i Ofumbiego były poszatkowane od kul. Geoffrey i większość rodziny postanowili uciec z kraju. Dzięki pomocy przyjaciół chłopak przejechał granicę ugandyjsko-kenijską w bagażniku samochodu. Po krótkim pobycie w Kenii, gdzie pomogła mu znajomość języka suahili, Geoffrey Oryema trafił jako uchodźca do Francji.
Minęło kilkanaście lat, w czasie których Oryema niejako amatorsko zajmował się we Francji tworzeniem muzyki, łącząc tradycyjne brzmienia Ugandy z europejskim popem lat 80. Może i to, co robił zostałoby zapomniane gdyby nie to, że został zauważony przez przedstawiciela Festiwalu WOMAD, którego zadaniem było wyszukiwanie nieoszlifowanych diamentów muzycznych. Diament o nazwie Oryema miał już ponad 35 lat, niemniej ów pracownik WOMAD-u doprowadził do spotkania Ugandyjczyka z Peterem Gabrielem i Brianem Eno. Efektem tego była debiutancka płyta Geoffreya Oryemy zatytułowana „Exile” („Zesłanie”) nagrana w Real World Records, zaś wyprodukowana przez Briana Eno. W dwóch utworach z owego krążka, „Land of Anaka” i „Ye Ye Ye” jako tzw. drugi głos wystąpił Peter Gabriel. Natomiast ja na dole wpisu zamieściłem inną piosenkę z debiutanckiego albumu wokalisty z Soroti, czyli „Makambo”.
Płyta „Exile” zdobyła uznanie krytyków przesuwając Geoffreya Oryemę do grupy najważniejszych afrykańskich muzyków tworzących w Europie. Dość powiedzieć, że w tym samym 1990 r. zaproszono Oryemę do występu na koncercie na Wembeley zatytułowanym International Tribute for a Free South Africa, a odbywającym się 2 miesiące po zwolnieniu z więzienia Nelsona Mandeli. Obok Ugandyjczyka wystąpili wtedy na scenie m.in. Lou Reed, Tracy Chapman, Terence Trent D’Arby i Youssou N’Dour. 4 lata później Geoffrey Oryema dostąpił zaszczytu koncertowania w czasie 25. rocznicy Festiwalu Woodstock. Było to już po wydaniu drugiego krążka „Beat the Border”, przy którym Oryemie pomagało więcej artystów pochodzenia afrykańskiego, m.in. Kenijczyk Ayub Ogada oraz urodzony we Francji Iworyjczyk Manu Katché. W 1996 r. Geoffrey Oryema nagrał swoją ostatnią płytę dla Real Worlds („Night To Night”) i związał się z francuskim oddziałem firmy Sony. Oryema z chęcią angażował się w tworzenie muzyki do filmów. To on, urodzony na Reunionie Tonton David oraz wspomniany wyżej Manu Katché odpowiadali za ścieżkę dźwiękową do filmu „Indianin w Paryżu” w reżyserii Hervé’a Paluda. Kolejne cztery albumy może nie były objawieniami muzycznymi, ale ugruntowały pozycję Oryemy na świecie. Gorzej było w samej Ugandzie. Geoffrey śpiewał głównie po angielsku, francusku, czasami w suahili i acholi, a głównym językiem w Ugandzie jest luganda. Ugandyjczycy nie czuli więzi ze swym rodakiem. Poza tym Oryema nigdy nie wrócił z wygnania. Co prawda Idiego Amina dawno nie było już u władzy, jednak jego następcy, Milton Obote, a zwłaszcza Yoweri Museveni, który rządzi krajem już 32 lata, nie stanowili przykładu demokratycznego prezydenta. Geoffrey Oryema zbyt przesiąkł Europą, by znów wracać do realiów afrykańskiej codzienności. Zmarł w swojej drugiej ojczyźnie, we Francji, pozostawiając w smutku swą żonę, troje dorosłych dzieci oraz miliony fanów na całym świecie.

Geoffrey Oryema
Ur. 16.04.1953 r. – Soroti, Uganda Brytyjska (obecnie Uganda).
Zm. 22.06.2018 r. – Lorient, Bretania, Francja.
Żona: Régine Martz (do 22.06.2018, jego śmierć), 3 dzieci: 2 córki: Ajoline i Chantal oraz syn Oceng.
Wybrane płyty: „Exile” (1990), „Beat the Border” (1993), „Night To Night” (1996), „Words” (2004), „From The Heart” (2010).
Ważniejsze utwory: „Makambo” (1990), „Land of Anaka” (1990), „The River” (1993), „Mara” (1999), „Kei Kweyo” (2012).
Strona internetowa: http://geoffrey-oryema.com

Dodaj komentarz