Jeśli chodzi o stołeczny folklor muzyczny to pod tym względem nie jest źle. Dwie prężnie działające grupy: Warszawska Orkiestra Sentymentalna oraz Warszawskie Combo Taneczne serwują słuchaczom największe szlagiery XX-lecia międzywojennego i lat tuż powojennych. Natomiast trzeba zdawać sobie sprawę, że zespoły te nie były w Warszawie pierwsze. Szlak przetarły przede wszystkim kapele podwórkowe, a wśród nich najbardziej znana – Orkiestra z Chmielnej.
Na pierwszej wydanej płycie gramofonowej Orkiestry z Chmielnej napisano: „Któż ich nie zna! W najruchliwszej części stolicy, gdzie chodniki są zbyt wąskie, aby pomieścić przepływający potok ludzi, słychać dźwięk akordeonu, banjo i skrzypiec, nad którymi góruje głos ulicznego śpiewaka. Oto wycinek z przedwojennej Warszawy – orkiestra z Chmielnej!”.
Kapela powstała w bardzo trudnych, przedwojennych czasach. Założył ją w 1928 r. akordeonista Władysław Jaworski, przy wydatnej pomocy swego brata, mistrza gry na bandżoli, Eugeniusza. Takich zespołów, występujących w podwórkach warszawskiej Woli, Powiśla i Pragi było wówczas sporo. Linia melodyczna utworów, które wykonywano była z reguły bardzo prosta. Zasadnicze znaczenie odgrywał tekst, smętny, najczęściej „cwaniacki”. Głównym przedwojennym wokalistą Orkiestry z Chmielnej był dysponujący silnym, czystym głosem Edward Żubiński, ale legendarną postacią zespołu stał się pewien śpiewak o pseudonimie Franek Kiepura. Jego głos był niezwykle dźwięczny, ponieważ dochodził do wysokiego C. Nim dołączył do braci Jaworskich występował wieczorami przy ul. Niecałej, w popularnej cukierni U Kleszcza.
Początkowo kilkunastoosobowy zespół grywał na ulicach Warszawy: na Pradze, Saskiej Kępie i Mokotowie. Jednak najczęściej muzycy występowali w Śródmieściu na ulicy Chmielnej, stąd wzięła się nazwa zespołu Orkiestra z Chmielnej. Bardzo ważną funkcję w kapeli pełnił tzw. trynglarz, czyli osoba zbierająca pieniądze od przechodniów. To z tych datków utrzymywała się grupa, choć nie zawsze dostawało się pieniądze. Czasem była to tabliczka czekolady, cukierek lub pączek z pobliskiej cukierni.
Podwórkowi muzycy z rozmaitych kapel nie przestali grać nawet w czasie II wojny światowej, dodając otuchy zniewolonym rodakom. Jaworscy podzielili się wtedy na mniejsze grupy śpiewając w różnych punktach Warszawy.
Nie wszyscy uliczni artyści przetrwali okupację. Również i Orkiestrze z Chmielnej ubyło kilku muzyków, jednak ci, którzy przetrwali zdecydowali się kontynuować występy w kapeli. Z przedwojennych członków znów usłyszeć można było lidera Władysława Jaworskiego, skrzypka Bernarda Adama oraz Edwarda Żubińskiego. Wzrastająca popularność zespołu łączyła się z lubianymi przez słuchaczy audycjami radiowymi, a później także programami i filmami telewizyjnymi, w których można było usłyszeć i zobaczyć grupę. Muzycy z Orkiestry pojawili się np. w jednym z odcinków „Stawki większej niż życie”.
Choć trudno w to uwierzyć, pierwsza płyta długogrająca Orkiestry z Chmielnej wydana została dopiero w 1970 r., to jest 42 lata po powstaniu kapeli! Nakładem Polskich Nagrań ukazały się wtedy dwa wydawnictwa. Jedno zatytułowane po prostu „Orkiestra Uliczna z Chmielnej”, z takimi szlagierami jak: „Tango apaszowskie”, „Jadziem, panie Zielonka”, „Stachu”, „Cyk Walenty” czy „Nie ma cwaniaka dla warszawiaka” (nagranie to zamieszczam na dole wpisu). Druga płyta nazwana została „Zakazane piosenki”. Były to utwory z okresu wojny i okupacji, m.in. „Dziś do ciebie przyjść nie mogę”, „Wróg napadł na Polskę”, „Dnia 1-ego września”, „Serce w plecaku” czy rozsławiony filmem „Zakazane piosenki” w reżyserii Leonarda Buczkowskiego z 1947 r. przebój „Kto handluje, ten żyje”. Wielu członków Orkiestry wykonywało ten repertuar w czasie okupacji, będąc często pierwszymi wykonawcami tych utworów.
Choć Orkiestra z Chmielnej prezentowała folklor typowo warszawski, cieszyła się popularnością nie tylko w stolicy, ale i w innych rejonach kraju, a nawet za granicą. Świadczyć może o tym wydana w 1980 r. płyta LP z tytułem w języku estońskim „Tänään en Voi Tulla Luoksesi…” („Dziś do ciebie przyjść nie mogę…”).
Kolejnym liderem zespołu po Władysławie Jaworskim był Janusz Mulewicz, który udzielał się także w Kapeli Czerniakowskiej oraz Kapeli Staśka Wielanka.
Ciekawostką jest to, że w Orkiestrze z Chmielnej występowało aż czterech artystów o nazwisku Jastrzębski: Jerzy, Kamil, Sebastian i Witold. Jeszcze bardziej interesującym wydaje się fakt, że w czasach komunistycznych Orkiestra z Chmielnej… nie grała na Chmielnej! Działo się tak dlatego, że władze zmieniły nazwę ulicy Chmielna na ul. Henryka Rutkowskiego i przedzieliły ją na dwie części, stawiając po środku Pałac Kultury i Nauki. Muzycy postanowili nie zmieniać nazwy, przypominając warszawiakom o przedwojennym brzmieniu jednej z najbardziej reprezentatywnych ulic stolicy.
W 2001 r. Orkiestra z Chmielnej została uhonorowana przez ówczesnego prezydenta Warszawy Pawła Piskorskiego tytułem „Zasłużony dla Warszawy”. Należy dodać, że w owym czasie na Chmielnej występowały dwa zespoły. Oprócz „legalnej” kapeli swoje koncerty dawał też zespół o nazwie Salonowa Orkiestra z Chmielnej, w którym występowali: Bogdan Putka (akordeon), Tadeusz Orman (śpiew), Sylwester Kozera oraz znany z gry u Janusza Mulewicza Tadeusz Fabisiak. Funkcję trynglarza pełnił tam Józef „Józwa” Reterski.
W 2018 r. Orkiestra z Chmielnej obchodziła 90-lecie istnienia. Z tej okazji zagrała serię koncertów jubileuszowych. I choć wiadomą sprawą jest, że w składzie grupy nie ma już nikogo z tych, którzy występowali przed wojną, tuż po wojnie czy nawet w latach 70. XX w., to wbrew temu, co twierdzi Jan Emil Młynarski, warsiowski klimat pozostał w ich występach.
Orkiestra z Chmielnej
Inne nazwy: Zespół Muzyczny „Chmielna”, Uliczna Orkiestra z Chmielnej, Orkiestra Uliczna z Chmielnej.
Skład grupy: Adam Anusiewicz, Andrzej Kubacki, Beniamin „Ben” Marhula (ur. 1943 r. – Skotschau, III Rzesza / obecnie Skoczów, Polska), Wojciech Ruciński (ur. 10.03.1964 r. – Piaseczno, Polska), Jan „Janek” Stokowski.
Byli członkowie: Bernard Adam, Tadeusz Ampt, Henryk Duda, Tadeusz Fabisiak (zm. 26.09.2018 r. – Warszawa, Polska), Marian Gliwiński, Władysław Grabowski, Andrzej Grochala, Jerzy Jastrzębski, Kamil Jastrzębski, Sebastian Jastrzębski, Witold Jastrzębski, Eugeniusz Jaworski, Władysław Jaworski, Mieczysław Jedynowicz, Franek Kiepura, Zbigniew Kaszewiak, Ryszard Klimczewski, Ireneusz Kozłowski, Piotr Kubacki, Mariusz Kubicki, Piotr Kwiecień, Zdzisław Moskalski, Janusz Mulewicz (ur. 1936 r. – Warszawa, Polska – zm. 17.03.2011 r. – Warszawa, Polska), Bogusław Nocoń, Zdzisław Pater (ur. 1932 r. – zm. 08.03.2022 r. – Warszawa, Polska), Apoloniusz Piątkowski, Tadeusz Pytel, Józef Rytkowski, Jan „Kasza” Sielski, Zdzisław „Siwek” Siemaszko, Marek Słomiński, Jerzy Szczepański, Ryszard „Czacza” Szymański, Julian Wiśniewski, Zbigniew Zientek, Kazimierz Żbikowski, Marian Żbikowski, Edward Żubiński.
Wybrane płyty: „Orkiestra Uliczna z Chmielnej” (1970), „Zakazane piosenki” (1970), „Wspomniałem ten dzień” (1976), „Największe przeboje” (1987), „Szwagier kopsnij szlagier” (1992).
Największe szlagiery wykonywane przez grupę: „Nie ma cwaniaka dla warszawiaka”, „Jadziem, panie Zielonka”, „Dziś do ciebie przyjść nie mogę”, „Chryzantemy złociste”, „Tango apaszowskie”.
Strona internetowa: TUTAJ