6. lutego tego roku zakończyła się pewna epoka w muzyce. Chodzi nie tylko o world music, nie tylko o muzykę bollywoodzką. Tego dnia w wieku 92 lat zmarła Lata Mangeshkar. Ikona, kobieta-pomnik. Dość powiedzieć, że pani Mangeshkar nagrała w swoim życiu ok. 25 tysięcy piosenek, śpiewała w 36 językach obowiązujących na terenie Indii, a liczba filmów, w których można usłyszeć śpiewającą Latę oscyluje w granicach 2000. Do końca lat 80. XX w., a miejscami i początku lat 90., nie było w Indiach przeboju kinowego, w którym nie śpiewałaby Lata Mangeshkar. Nazywano ją Królową Melodii, Słowikiem Indii lub Głosem Millennium. Istotnie, głos artystki wyznaczył na lata trend, w jakim śpiewały inne kobiety Bollywoodu, w tym jej rodzona siostra, Asha Bhosle.
Jak wiadomo, muzyka w Indiach to w 90% utwory z filmów. Nic więc dziwnego, że w 1998 r. niemal 60-letnia Lata Mangeshkar otrzymała Nagrodę MTV dla najpopularniejszego wykonawcy na Półwyspie Indyjskim. Było to również moje pierwsze zetknięcie się z Królową Melodii, albowiem imprezę MTV Awards w Los Angeles transmitowano w polskiej telewizji. Oczywiście na scenie śpiewali głównie anglojęzyczni wykonawcy, ale między występem Marilyn Mansona a show Mastera P. z ferajną (Fiend, Silkk Tha Shocker, Mystikal i Mia X) podano informację, że w Indiach muzycznie rządzi Lata Mangeshkar. W pokonanym polu zostali: wspomniana wcześniej Asha Bhosle, A.R. Rahman, Abhijeet oraz mniej już dziś kojarzony Kamaal Khan.
Lata Mangeshkar przyszła na świat w rodzinie uznanego muzyka i aktora teatralnego Marathi Deenanatha Mangeshkara oraz jego żony Shevanti. Dziewczynce dano na imię Hema, z czasem jednak rodzice zaczęli na nią wołać Lata, co było zdrobnieniem od imienia Latika – taki właśnie tytuł nosiła jedna ze sztuk teatralnych, w których grał Deenananth. Lata była najstarszym dzieckiem państwa Mangeshkar. Po niej na świat przyszli: Meena (ur. 1931, znana później jako Meena Khadikar, playback singerka i kompozytorka), Asha (ur. 1933), Usha (ur. 1935, także znana wokalistka) oraz wreszcie syn Hridaynath (ur. 1937, kompozytor muzyki filmowej). W wieku 5 lat Lata zadebiutowała na deskach teatru występując u boku ojca w musicalu.
Choć cała piątka dzieci państwa Mangeshkar dożyła przynajmniej 85. roku życia, to nie było to dane ich ojcu. Wszechstronnie utalentowany Deenanath Mangeshkar zmarł na zawał serca w wieku zaledwie 41 lat. Lata miała wtedy 13 lat i kto wie jak potoczyłaby się jej dalsza kariera gdyby nie pomoc dobrego kolegi ojca. Vinayak Damodar Karnataki, znany jako Master Vinayak (co ciekawe, on również zmarł w wieku 41 lat, tyle, że 5 lat później) był aktorem i reżyserem filmowym, i na dobrą sprawę to on wprowadził nastolatkę do świata filmu. W tym samym roku, w którym zmarł jej ojciec Lata zadebiutowała jako playback singerka. Co prawda jej pierwsza piosenka, śpiewana w marathi, ostatecznie nie pojawiła się w filmie „Kiti Hasaal” w reżyserii Vasanta Joglekara, ale już drugie podejście, czyli udział w produkcji „Pahili Mangalaa-gaur” (reż. Navyug Chitrapat) przyniosło młodej pannie zarówno małą rólkę w filmie, jak i utwór pt. „Natali Chaitraachi Navalaai”, który znalazł się na ścieżce dźwiękowej. W 1943 r. Lata zaśpiewała w filmie pierwszą piosenkę w języku hindi, choć produkcja nadal była marathi.
W wieku 16 lat Lata Mangeshkar przeniosła się wraz z Masterem Vinayakiem do Bombaju, będącego już filmową stolicą Indii, i zaczęła pobierać lekcje klasycznej muzyki i śpiewu u Ustada Amana Alego Khana. Po śmierci Vinayaka muzycznym mentorem panny Mangeshkar został muzułmanin Ghulam Haider (ten dla odmiany pożył 44 lata). To właśnie dzięki niemu Lata zaśpiewała piosenkę „Dil Mera Toda, Mujhe Kahin Ka Na Chhora” („Moje serce pękło, nie porzucaj mnie”) do filmu „Majboor” Arvinda Sena, który okazał się przebojem kinowym. W wywiadzie z okazji 84. urodzin Lata Mangeshkar powiedziała: „Ghulam Haider jest naprawdę moim ojcem chrzestnym. Był pierwszym dyrektorem muzycznym, który całkowicie uwierzył w mój talent”.
Początkowo Lata Mangeshkar śpiewając wzorowała się na starszej od siebie o 3 lata Noor Jehan, jednak z czasem wykształciła oryginalny styl śpiewania, umiejętnie operując swym sopranem. To ona stała się wzorcem dla innych wokalistek. Przez ponad 50 lat żadna playback singerka bollywoodzka nie starała się wyjść poza te ramy, bo wiedziała, że nie osiągnie tym sukcesu. Widzowie kina indyjskiego przyzwyczaili się do wysokich żeńskich głosów śpiewających w filmach. Nie przeszkadzała im nawet sytuacja w której dana aktorka mówiła w filmie nisko, zaś śpiewała (najczęściej ustami Laty) niemalże miałcząc. Problem z żeńskimi partiami wokalnymi w filmach znad Gangesu mieli jedynie widzowie nie mający na co dzień do czynienia z Bollywoodem.
Rozkwit kariery Laty Mangeshkar to koniec lat 50. i lata 60. XX w. Wtedy to otrzymała 3 Nagrody Filmfare (indyjski odpowiednik Oscarów) dla Piosenki Roku, a trzeba dodać, że wówczas nie było w tej kategorii rozróżnienia na płci, co jeszcze bardziej uwydatnia talent artystki. Wspomniane piosenki to: „Aaja Re Pardesi” („Podejdź płomienny nieznajomy”) z filmu „Madhumati” (reż. Bimal Roy, 1959), „Kahi Deep Jale Kahi Dil” („To płonące serce”) z „Bees Saal Baad” („20 lat wcześniej”, reż. Hemant Kumar, 1963) oraz „Tumhi Mere Mandir Tumhi Meri Pooja” („Jesteś moją świątynią, jesteś moim uwielbieniem”) z obrazu „Khandan” („Rodzina”, 1966) w reżyserii A. Bhimsingha.
W latach 70. XX w. Lata Mangeshkar zaczęła dawać dużo koncertów na żywo, często występując charytatywnie. Koncerty nie ograniczały się tylko do Indii. W 1974 r. piosenkarka znad Gangesu wystąpiła z recitalem w Royal Albert Hall. To był też czas nagrywania przez Latę płyt nie-filmowych, jak choćby albumu z bhajanami pt. „Chala Vahi Des”. Nie znaczy to, że „Królowa Melodii” całkowicie porzuciła śpiewanie w filmach, bo np. w 1978 r. filmową piosenką roku wybrano w Indiach tytułowe nagranie z filmu „Satyam Shivam Sundaram”, w reżyserii Raja Kapoora, które wykonała właśnie Lata Mangeshkar.
Lata Mangeshkar na tyle zdominowała żeński wokal w filmach bollywoodzkich, że wiedząc, jaki kompozytor bądź tandem kompozytorów odpowiadał za dany film można było obstawiać w ciemno, że większość piosenek śpiewa tam Królowa Melodii. Anand-Milind (bracia Anand i Milind Shrivastava), Nadeem-Shravan (Nadeem Akhtar Saifi i Shravan Kumar Rathod), Anu Malik czy Aadesh Shrivastava – to u nich najczęściej śpiewała Lata Mangeshkar.
Jak powszechnie wiadomo, piosenki bollywoodzkie dość rzadko są wykonywane solowo. Najczęściej mamy do czynienia z duetami żeńsko-męskimi, bo też i na ekranie odbywają się przecież zaloty, wzajemne przekomarzania czy insze miłośne przepychanki. Do ulubionych partnerów Laty Mangeshkar należeli: Mukesh, Mohd Rafi, Kishore Kumar, Mohammed Aziz, Vinod Rathod, Udit Narayan i Kumar Sanu, a zatem największe męskie nazwiska playback singer’s music.
Z kolei widzowie w Polsce mogli poznać głos Laty Mangeshkar w dwójnasób. Albo za sprawą kanału rosyjskojęzycznego kanału RTR Planeta, dostępnego w polskich kablówkach, który emitował stare bollywoodzkie szlagiery filmowe, typu „Amar Akbar Anthony” (1977, reż. Manmohan Desai) czy „Disco Dancer” (1982, reż. Babbar Subhash). Albo dzięki emitowanemu w polskiej telewizji filmowi „Czasem słońce, czasem deszcz” („Kabhi Khushi Kabhie Gham”, w skrócie K3G, 2001, reż. Karan Johar). Melodię przewodnią z tego wzruszającego, choć wcale nie najlepszego pod względem artyzmu filmu śpiewała oczywiście Lata Mangeshkar. Utwór ten, będący prawdziwą muzyczną perełką, zamieszczam na dole wpisu. K3G zapoczątkowało nad Wisłą modę na Bollywood, która trwała mniej więcej do 2010 r.
Oczywiście działalność Laty Mangeshkar to nie tylko śpiewanie i koncertowanie. W latach 50. Lata była producentką trzech filmów (do roli tej powróciła ponownie w 1990, wykładając wraz z bratem pieniądze na ekranizację opowiadania Rabindranatha Tagore). Z kolei w latach 60. Słowik Indii wziął się za tworzenie ścieżek dźwiękowych do filmów marathi. W 2001 r. Lata Mangeshkar uroczyście otworzyła Master Deenanath Mangeshkar Hospital w ponad siedmiomilionowym mieście Pune, w stanie Maharasztra, zaś po trzęsieniu ziemi w Kaszmirze w październiku 2005 r. przekazała na rzecz ofiar ponad 100 tys. funtów ze sprzedaży jej biżuterii na aukcji w Londynie.
W 2007 r. prezydent Nicolas Sarkozy uhonorował Latę Mangeshkar najwyższym cywilnym odznaczeniem we Francji – Orderem Narodowym Legii Honorowej (L’Ordre national de la Légion d’honneur). Sześć lat wcześniej podobnie zrobiono w Indiach, tam Lata Mangeshkar, jako druga piosenkarka w historii (po M.S. Subbulakshmi) otrzymała Order Bharat Ratna.
Lata Mangeshkar była aktywna muzycznie niemal do końca swego życia. W 2019 r. nagrała piosenkę „Saugandh Mujhe Is Mitti Ki” („Kocham to miejsce na Ziemi”), poświęconą indyjskiej armii i ogólnie krajowi. Początkowo pandemia omijała rodzinę Mangeshkar, choć wirus siał ogromne spustoszenie w Indiach. Niestety, na początku 2022 r. świat obiegła informacja, że zarażona koronawirusem 92-letnia artystka leży na OIOM-ie w szpitalu Breach Candy w Mumbaju. Niespełna miesiąc później Lata Mangeshkar przegrała walkę o życie.
Lata Mangeshkar (marathi: लता मंगेशकर)
Prawdziwe nazwisko: Hema Mangeshkar
Ur. 28.09.1929 r. – Indore, Indie Brytyjskie (obecnie Indie).
Zm. 06.02.2022 r. – Mumbaj, Maharasztra, Indie.
Ważniejsze przeboje z filmów: „Natali Chaitraachi Navalaai” (1942), „Aaja Re Pardesi” (1959), „Tumhi Mere Mandir Tumhi Meri Pooja” (1966), „Satyam Shivam Sundaram” (1978), „Kabhi Khushi Kabhie Gham” (2001).
Wybrane płyty pozafilmowe: „Abhang Tukayache” (1973), „Chala Vahi Des” (1974), „In A Different Mood” (1995), „Saadgi” z Mayureshem Pajem (2007), „Shurodhwani” (2014)
Ważniejsze nagrody i odznaczenia: Order Bharat Ratna (2001), Order Narodowy Legii Honorowej Republiki Francuskiej (2007), Maharashtra Bhushan Award (1997), 4 Nagrody Filmfare dla Najlepszej Wokalistki, 3 Nagrody National Film Awards.
Strona internetowa: TUTAJ