W historii muzyki pojawiały się zgrupowania artystów, z których każdy indywidualnie zaistniał na rynku. Wystarczy wspomnieć o zachodnioafrykańskiej grupie Africando (pisałem o niej TUTAJ), francuskojęzycznym konglomeracie artystów spod znaku raï u r&b, czyli Raï’n’B Fever, czy o Kubańczykach z Buenavista Social Club (o nich z kolei jest TUTAJ). Ale przed Buenavistą istniał inny wielki zbiór muzyków środkowoamerykańskich, musical group, jak to mawiają w Stanach Zjednoczonych. Chodzi o Fania All Stars.
Mieszkańcowi Polski na dźwięk słowa salsa przychodzą do głowy tańce towarzyskie, ewentualnie bzdurny program TV „Taniec z gwiazdami”. Tymczasem salsa to przede wszystkim muzyka. Muzyka, która narodziła się w Nowym Jorku z połączenia dźwięków kubańskich (guaracha, son, cha-cha, mambo) z portorykańskimi (bomba, plena). Niezły miks, idealnie pasujący do hiszpańskiego słowa salsa („sos”).
Jednym z pionierów salsy była właśnie grupa Fania All Stars. Założyło ją dwóch mieszkających w Nowym Jorku jegomościów: pochodzący z włoskiej rodziny Jerry Masucci oraz Dominikańczyk Johnny Pacheco. Pierwszy był z zawodu prawnikiem, ale prywatnie także wielkim fanem muzyki latynoamerykańskiej. Drugi miał już na koncie spore sukcesy jako lider bandu Pacheco y Su Charanga, stworzył nawet odrębny taniec, zwany pachangą. Masucci i Pacheco przez pierwsze 4 lata byli szefami wytwórni Fania Records. Dopiero po w 1968 r. pojawił się pomysł występów scenicznych z udziałem mniej lub bardziej znanych artystów salsowych. W pierwszym składzie bandu było około 30 muzyków, a wśród nich m.in. mistrz gry na congach Ray Barretto, inny genialny perkusista Mongo Santamaria, portorykański aranżer Willie Colón oraz uznany wokalista Pete „El Conde” Rodríguez. Mało tego, jako goście pojawili się pianista i kompozytor Eddie Palmieri oraz sam Tito Puente. Nie trzeba być znawcą muzyki, by wiedzieć, jakiego pokroju są to artyści. Wszystkich w Fania łączyło latynoskie pochodzenie, miłość do muzyki oraz przywiązanie do Nowego Jorku, zwłaszcza do miejsca zwanego Spanish Harlem.
Pierwsze 9 (słownie: dziewięć) wydanych płyt było zapisami koncertów w nowojorskich klubach, salach koncertowych, na stadionie Yankee oraz w Japonii. Chyba nie ma drugiego takiego zespołu, takiego bandu, gdzie dziewięć kolejnych wydawnictw płytowych to nagrania koncertowe, i dopiero przy dziesiątym albumie nujorikańska (od angielskiego słowa Nuyorican, czyli nowojorski pochodzenia portorykańskiego) ferajna zebrała się w studiu, by nagrywając płytę oddać hołd zmarłemu 4 lata wcześniej El Inolvidable, czyli Tito Rodríguezowi, najpopularniejszemu wykonawcy z Portoryko. Zresztą w 1972 r. powstał kultowy już dzisiaj film Leona Gasta „Our Latin Thing”, znany również jako „Nuestra Cosa”, w którym zamieszczono liczne fragmenty koncertów Fania All Stars w manhattańskim klubie muzycznym Cheetah.
W latach 70. XX w. grupa Fania All Stars stała się niejako ambasadorem współczesnej muzyki latynoskiej. W 1974 r. muzycy z Nowego Jorku wystąpili w Kinszasie, w ówczesnym Zairze, przed bokserskim pojedynkiem stulecia Muhammad Ali vs George Foreman („Rumble in the Jungle”). W czasie 3-dniowego festiwalu na scenie pojawili się wtedy także tacy artyści jak James Brown, B.B. King, Miriam Makeba czy miejscowa formacja TPOK Jazz. Z Fanią śpiewała już wtedy Celia Cruz (więcej o niej TUTAJ).
Skład bandu ulegał ciągłym zmianom niosąc świeżość, co wpływało dodatnio na samą muzykę. W tamtym czasie nie było latynoskiego artysty mieszkającego w Stanach Zjednoczonych, który w jakiś sposób nie zetknąłby się z Fania All Stars. Oczywiście mowa o muzykach z najwyższej półki, takich jak choćby późniejszy minister ds. turystyki Panamy Rubén Blades, król portorykańskich boler Cheo Feliciano czy młodszy brat Carlosa Santany Jorge.
W latach 1976-1981 płyty Fania All Stars wydawały wielkie majorsy, to jest Columbia i CBS. Od 1981 r. albumy grupy znów ukazują się dzięki Fania Records. I choć ostatnia studyjna płyta Latynosów z Nowego Jorku ujrzała światło dzienne w 1997 r., to muzycy nadal dają koncerty, jak choćby z okazji 50-lecia pracy scenicznej Cheo Feliciano czy 50-lecia istnienia Fania Records. Ze starego składu pozostało przy życiu zaledwie kilku muzyków, z liderem Johnnym Pacheco i Willie’em Colonem na czele. Ale została także z nami wspaniała twórczość bandu, przykład zgrabnego połączenia jazzu i rytmów latino.
Jako ilustrację dzisiejszego wpisu wybrałem utwór, który najlepiej ukazuje, co wyczyniali na scenie Niujorkańczycy. To koncertowe wykonanie „Congo Bongo” z występu w stolicy Portoryko, San Juan z 1973 r., które trwa ponad 13 minut. 13 minut z okładem wspaniałej zabawy na scenie, muzycznej uczty dla uszu.
Fania All Stars
Skład zespołu: Edwin Tito Asencio (ur. Ponce, Portoryko); Justo Betancourt Querol (ur. 06.12.1940 r. – Matanzas, Kuba); Rubén Blades Bellido de Luna (ur. 15.07.1948 r. – Ciudad de Panamá, Panama); Jimmy „El Trombon Criollo” Bosch (ur. 11.10.1959 r. – Jersey City, New Jersey, USA); William „Willie” Anthony Colón Román (ur. 28.04.1950 – Nowy Jork, Nowy Jork, USA); Alfredo Manuel de La Fé (ur. 06.02.1954 r. – Hawana, Kuba); Louie Garcia; Lawrence Ira Kahn „Larry Harlow” (ur. 20.03.1939 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA); Félix “Pupi” Legarreta (ur. 1940 r. – Cienfuegos, Kuba); Nicolas „Nicky” Marrero; Ismael „El Niño Bonito de la Salsa” Miranda Carrero (ur. 20.02.1950 r. – Aguada, Portoryko); Juan „Johnny” Azarías Pacheco Kiniping (ur. 25.03.1935 r. – Santiago de los Caballeros, Dominikana); Roberto Roena Vázquez (ur. 30.01.1938 r. – Mayagüez, Portoryko); Roberto „Bobby” Valentín (ur. 09.06.1941 r. – Orocovis, Portoryko); Hector „Bomberito” Zarzuela.
Byli członkowie: Raymond „Ray” Barretto Pagán (ur. 29.04.1929 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA – zm. 17.02.2006 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA); Bataan Nitollano „Joe Bataan” (ur. 14.05.1942 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA); Ángel Santos Vega Colon (ur. 01.11.1922 r. – Sabana Grande, Portoryko – zm. 21.02.1998 r. – Carolina, Portoryko); Úrsula Hilaria Celia de la Caridad Cruz Alfonso (ur. 21.10.1925 r. – Hawana, Kuba – zm. 16.07.2003 r. – Fort Lee, New Jersey, USA); José „Cheo” Luis Feliciano Vega (ur. 03.07.1935 r. – Ponce, Portoryko – zm. 17.04.2014 r. – San Juan, Portoryko); La La; Héctor Juan Pérez Martínez „Lavoe” (ur. 30.09.1936 r. – Ponce, Portoryko – zm. 29.06.1993 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA); Enrique Arsenio „Papo” Lucca Quiñones (ur. 10.04.1946 r. – Ponce, Portoryko); Ray Maldonado (ur. 20.01.1946 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA – zm. 13.09.1982 r.); Ralph Marzan; Gerald „Jerry” Masucci (ur. 07.10.1934 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA – zm. 21.12.1997 r. – Buenos Aires, Argentyna); Ramón Quián Sardiñas „Monguito El Único” (ur. Matanzas, Kuba – zm. 26.05.2006 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA); Andrés „Andy” Montañez Rodríguez (ur. 07.05.1942 r. – San Juan, Portoryko); Ismael Quintana (ur. 03.06.1937 r. – Ponce, Portoryko – 16.04.2016 r. – Kolorado, USA); Louie Ramirez (ur. 24.02.1938 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA – zm. 07.06.1993 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA); Ralph Robles; José „Joe” Rodríguez Alvarado (ur. Ponce, Portoryko); Pedro „Pete El Conde” Juan Rodríguez Ferrer (ur. 31.01.1933 r. – Ponce, Portoryko – zm. 02.12.2000 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA); Pedro „Pellín” Rodríguez de Gracia (ur. 04.12.1926 r. – Santurce, Portoryko – zm. 31.10.1984 r. – San Juan, Portoryko); Roberto Reimundo Rodríguez (ur. 1936 r. – Cienfuegos, Kuba – zm. IV 1988 r. – USA); Barron W. Rogenstein „Barry Rogers” (ur. 22.05.1935 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA – zm. 18.04.1991 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA); Ramón „Mongo” Santamaría Rodríguez (ur. 07.04.1917 r. – Hawana, Kuba – zm. 01.02.2003 r. – Miami, Floryda, USA); Jorge Santana Barragán (ur. 13.06.1951 r. – Autlán de Navarro, Jalisco, Meksyk); Adalberto Santiago Vazquez (ur. 23.04.1937 r. – Ciales, Portoryko); Victor Guillermo „Yomo” Toro (ur. 26.07.1933 r. – Guánica, Portoryko – zm. 30.06.2012 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA); Juancito Torres (ur. 14.01.1936 r. – Caguas, Portoryko); Orestes Vilató (ur. 04.05.1944 r. – Camagüey, Kuba).
Wybrane płyty: „Live at the Red Garter, Vol. 1” (1968), „San Juan 73” (1973), „Live in Japan 76” (1976), „A Tribute to Tito Rodríguez” (1977), „Bravo 97” (1997).
Ważniejsze utwory: „Ahora Vengo Yo” (1972), „Soul Makossa live” z Manu Dibango (1973), „Mi Gente” (1975), „Ella Fue (She Was the One)” (1977), „¿Que Pasa?” (1981).
Strona internetowa: www.fania.com