Tanzania – kraj ludniejszy (26. miejsce na świecie) i większy (31. miejsce na świecie) od Polski, który powstał w dzisiejszym kształcie w kwietniu 1964 r., to jest w momencie połączenia się Zanzibaru z dawną niemiecką kolonią o nazwie Tanganika. Mimo, że nazwę Tanzania kojarzą w Polsce wszyscy to o samym państwie, o jego kulturze, literaturze czy muzyce wiadomo u nas niewiele. Starsi fani sportu z pewnością pamiętają tanzańskiego lekkoatletę o nazwisku Filbert Bayi, który na Igrzyskach Olimpijskich w Moskwie w 1980 r. stoczył fenomenalną walkę z Polakiem Bronisławem Malinowskim w biegu na 3 km z przeszkodami, zdobywając srebrny medal. Globtroterom nieobce są z pewnością tak znane w świecie miejsca jak Park Narodowy Serengeti, rezerwat Ngorongoro czy góra Kilimandżaro, zaś bywalcy warszawskich klubów z dobrą muzyką z pewnością kojarzą DJ Steve’a, czyli urodzonego w regionie Tabora Stephano Sambaliego. I to właściwie tyle naszej wiedzy o Tanzanii. Bo Julius Nyerere, pierwszy prezydent niepodległej Tanzanii, nigdy nie był popularny nad Wisłą tak, jak przywódca Kenijczyków Jomo Kenyatta. Dodam od razu, że celowo pomijam Zanzibar, bo choć administracyjnie to nadal Tanzania, to jednak jest to inne dziedzictwo kulturalne. Tak więc dziś nie będzie nic o gatunku zwanym taarab, ani o jego największej gwieździe Bi Kidude.
Zapoznajmy się zatem ze współczesną muzyką z Tanzanii (bez Zanzibaru).
Hymnem Tanzanii jest utwór zatytułowany „Mungu Ibariki Afrika” (suahili „Boże błogosław Afrykę”), do którego słowa powstały w 1961 r., ale muzyka jest utworem Południowoafrykańczyka Enocha Sontonga (1873-1905) pt. „Nkosi Sikelel’ iAfrika” z… 1897 r. Należy dodać, że nie tylko Republika Tanzanii wykorzystała dzieło Sontonga, bo ta sama melodia występuje również w hymnie Zambii. Swoją drogą ciekawie musi być przed meczami piłkarskimi pomiędzy Tanzanią a Zambią.
Poniżej „Mungu Ibariki Afrika” w wykonaniu Atiby Y. Jaliego, z wydanej w 2008 r. płyty zatytułowanej „Karibu”.
Imani Sanga (ur. 1972 r. – Iringa, Tanzania) to obecnie najbardziej znany tanzański etnomuzykolog, a przy tym także kompozytor muzyki poważnej i chóralnej. Pochodzi z grupy etnicznej Hehe. Jest absolwentem Uniwersytetu KwaZulu w Republice Południowej Afryki i autorem publikacji książkowych na temat muzyki tanzańskiej. Poniżej zamieszczam utwór jego autorstwa „Twakazumwana Ona Tanzania” w wykonaniu Chóru Uniwersytetu Dar-es-Salaam.
Hukwe Zawose (ur. jako Hukwe Ubi Zawose – 1940 r. – Dodoma, Tanzania Brytyjska – zm. 30.12.2003 r. – Bagamoyo, Tanzania) był prekursorem współczesnej muzyki tanzańskiej. Urodził się jako jedno z piętnaściorga dzieci. Pochodził z grupy etnicznej Gogo. Jego kariera muzyczna zaczęła się w momencie, gdy zwrócił na niego uwagę pierwszy prezydent kraju, Julius Nyerere, ale swoją debiutancką płytę wydał dopiero 28 lat później. Zawose w swojej twórczości często nawiązywał do tradycyjnej muzyki regionu w którym przyszedł na świat. Poniżej jego utwór pt. „Tanzania Yetu” („Nasza Tanzania„).
Najpopularniejszym gatunkiem muzycznym Tanzanii lat 60. i 70. XX w. było bez wątpienia muziki wa dansi, zwane w skrócie dansi, czyli po prostu muzyka taneczna. Gatunek ten rozwijał się już od lat 30. XX w., jednak swoje apogeum osiągnął mniej więcej w tym czasie, gdy na kontynencie afrykańskim królowały bardzo podobne w brzmieniu rytmy soukous, czyli rumby kongijskiej (albo zairskiej). Jedną z różnic pomiędzy gatunkami było to, że Zairczycy śpiewali najczęściej, choć nie zawsze, w języku lingala wplatając słowa brzmiące po hiszpańsku, zaś artyści z Tanzanii swe piosenki wykonywali w suahili. Bliskość obu krajów powodowała też to, że artyści przemieszczali się zmieniając miejsce zamieszkania. Tak było w przypadku wykonawcy o nazwisku Remmy Ongala (ur. jako Ramazani Mtoro Ongala – ur. 10.02.1947 r. – Kindu, Kongo Belgijskie – zm. 10.12.2010 r. – Dar-es-Salaam, Tanzania). Urodził się on co prawda w Kongu, ale w wieku 31 lat wyemigrował do Tanzanii w krótkim czasie stając się jedną z największych gwiazd muziki wa dansi. Poniżej zamieszczam jego nagranie „Mwanza” („Początek”) pochodzące z wydanej w 1995 r. płyty „Sema” (1995).
Zespół OTTU Jazz Band powstał w 1964 r. jako NUTA Jazz Band, a przez wiele lat funkcjonował pod nazwą Msondo Ngoma (zwrot ten oznacza po polsku „potańczyć przy bębnach”). Jest to obecnie najdłużej działająca tanzańska formacja muzyczna. Występowało w niej wielu znanych wokalistów i muzyków, jak choćby trębacz Joseph Lusungu, saksofonista Mnenge Ramadhani czy wokaliści: Muhiddin Maalim Gurumo i Hassan Rehani Bitchuka. Przy okazji należy dodać, że słowo „jazz” występujące w nazwach wielu tanzańskich zespołów muzycznych lat 60. i 70. XX w. wcale nie oznaczało, że artyści ci grali jazz. Poniżej tytułowe nagranie z płyty OTTU Jazz Band „Asha Mwanaseifu”.
Dar-es-Salaam Jazz Band, lub w skrócie Dar Jazz, był jedną z najsłynniejszych formacji dansi lat 60. i 70. XX w. Liderem grupy był Michael Enoch, który później zasilił szeregi innego zespołu muzyki wa dansi Morogoro Jazz Band. Poniżej utwór pt. „Dada Nakwita” („Pływać i nurkować”).
Zespół Morogoro Jazz Band, znany też jako Kuliko Zote Morogoro Jazz Band, gdzie zwrot Kuliko Zote znaczy w języku suahili „lepszy od innych”, powstał mniej więcej w tym samym czasie co Dar Jazz. To kolejna kultowa formacja muziki wa dansi lat 60. i 70. XX w. Liderem grupy był Baraka Mwinshehe, a oprócz niego w Morogoro występowali m.in. Salim Abdullah, Daudy Ally, Seif Ally, Makala Kindamile, Shaabana Mwambe oraz Joseph Thomas. Poniżej jeden z przebojów Morogoro Jazz Band – „Utaniangamiza” („Zniszczysz mnie”).
Tabora Sound Band, znany po prostu jako Tabora Jazz, to kolejny zespół dansi, tym razem święcący sukcesy w latach 70. XX w. Grupa powstała w mieście Tabora w środkowej części kraju, a jej frontmanem był Shem Ibrahim Karenga. Największym przebojem Tabora Jazz był utwór „Dada Asha” („Nowa siostra”), który zamieszczam poniżej.
Vijana Jazz Orchestra, albo w skrócie Vijana Jazz, to następna wielka formacja muziki wa dansi. Zespół powstał w 1971 r., lecz największe sukcesy osiągał w latach 80. XX w. Nazwa kapeli wzięła się od określenia frakcji Umoja wa Vijana, będącej młodzieżówką rządzącej partii Chama Cha Mapinduzi (wszak w Afryce muzyka niejednokrotnie idzie ramię w ramię z polityką). Założyciem Vijany był John Ondoro Chacha, a w jej skład wchodzili m.in. Issa Chikupele, Hamza Kalala, Hemedi Maneti oraz Manitu Musa. Poniżej prezentuję utwór zespołu zatytułowany „Masido (part 1)”.
Drugim popularnym zespołem lat 80. XX w. wykonującym dansi była formacja o nazwie DDC Mlimani Park Orchestra, w skrócie Mlimani Park, która wzięła swą nazwę od lokalu rozrywkowego w jakim początkowo występowała. W skład kapeli wchodzili zarówno muzycy i wokaliści znani z występów w innych zespołach (Muhiddin Maalim Gurumo, Hassan Rehani Bitchuka, Michael Enoch), jak i mniej rozpoznawalni wcześniej artyści (Abel Bathazar, Cosmas Chidumule, Shaaban Dede czy Joseph Mulenga). Poniżej zamieszczam utwór Mlimani Park pt. „Taxi Driver”.
International Orchestra Safari Sound (w skrócie IOSS) to ostatnia z wielkich formacji muziki wa dansi. Zespół powołał do życia w 1985 r. biznesmen Hugo Kisima, ale trzeba dodać, że powstał on na podwalinach istniejącej w latach 70. grupy Orchestra Safari Band. Oprócz wspomnianych wcześniej Muhiddina Maalima Gurumo, Hassana Rehaniego Bitchuki i gitarzysty Abela Bethazara w czasie siedmioletniego istnienia kolektywu wybijał się także inny gitarzysta – Nguza Mbangu. Poniżej utwór IOSS zatytułowany „Marashi Ya Pemba”.
Daniel Owino Misiani (ur. 22.02.1940 r. – Nyamagongo, Tanzania Brytyjska – zm. 17.05.2006 r. – Kisumu, Kenia) to tanzański muzyk i wokalista, który zrobił karierę w Kenii. Uważany jest za ojca chrzestnego tamtejszej bengi, czyli kenijskiej muzyki popularnej. Przez wiele lat był liderem formacji Shirati Jazz Collective. Zginął w wypadku samochodowym. Poniżej nagranie Daniela O. Misianiego wraz z Shirati Jazz pt. „Piny Ose Mer”.
Saida Karoli (ur. 04.04.1976 r. – Rrongwe, region Kagera, Tanzania) jest współczesną wokalistką średniego pokolenia nagrywającą piosenki z dużą domieszką tradycyjnych rytmów tanzańskich. Jej popularność wykracza poza granice kraju docierając do Ugandy, Ruandy, Burundi, Demokratycznej Republiki Konga czy nawet Kenii. Poniżej pochodzące z 2017 r. nagranie Saidy Karoli zatytułowane „Orugambo”.
Jhikoman (ur. jako Jhikolabwino Siza Manyika – 1972 r. – Dar-es-Salaam, Tanzania) to najbardziej znany tanzański artysta reggae. Choć reggae nie jest w Tanzanii tak popularnym rodzajem muzyki jak w sąsiednim Malawi, to artysta z Dar-es-Salaam, który wydał do tej pory 4 płyty, nie może narzekać na brak popularności. Poniżej utwór z debiutanckiej płyty Jhikomana „Chikondi” („Miłość”) zatytułowany „Mwana wa Masia” („Syn Mesjasza”).
Ras Nas (ur. jako Nasibu Mwanukuzi – 05.05.1958 r. – Morogoro, Tanzania Brytyjska) to również artysta reggae, lecz bardziej skupiający się na warstwie słownej swoich utworów. Przez pewien czas mieszkał on w Norwegii, gdzie nawet udało mu się w czasie jednego z lokalnych festiwali zagrać na jednej scenie z Bobem Dylanem i Lou Reedem. Poniżej zamieszam utwór o rzece Nil pochodzący z wydanej w 2008 r. przez Ras Nasa płyty „Dar-es-Salaam”.
Carola Kinasha (ur. jako Carola Daniel Amri Kinasha – 1972 r. Longido, region Arusza, Tanzania) także w swej twórczości nie stroni od reggae, aczkolwiek najbardziej lubi mieszać rozmaite gatunki muzyczne. Ta znana tanzańska artystka masajska jest także osobą pomagającą biednym młodym ludziom rozwijać swój muzyczny talent. Poniżej utwór Caroli Kinashy zatytułowany „Rangi”.
Ali Kiba (ur. jako Ali Saleh Kiba – 29.11.1986 r. – Dar-es-Salaam, Tanzania) to 33-letni wokalista i kompozytor udanie łączący afropop z muzyką r&b. Na tyle udanie, że ma już na koncie 8 statuetek Kili Music Awards, czyli najważniejszych tanzańskich nagród muzycznych. Poniżej wielki przebój Alego Kiby, nie tylko w Tanzanii, zatytułowany „Cinderella”.
Bongo flava to współczesny gatunek muzyczny będący połączeniem hip-hopu, r&b oraz tradycyjnej muzyki tanzańskiej. Pierwszym hip-hopowym hitem w Tanzanii był utwór „Oye Msela” („Ten złodziej”) sygnowany przez grupę Mawingu Band. Nagrano go w 1992 r., a więc na 3 lata przed „Scyzorykiem” naszego Liroya. „Oye Msela” zamieszczam poniżej.
Mr. II (ur. jako Joseph Osmund Mbilinyi – 01.05.1972 r. – Songea, region Ruvuma, Tanzania), znany także jako Sugu albo 2-Proud, to raper w swej początkowej twórczości inspirujący się takimi amerykańskimi artystami jak Ice Cube czy Tupac Shakur. Z czasem Mr. II zaczął bardziej interesować się rodzimymi dźwiękami, zaś w 2010 r. porzucił hip-hop dla polityki i dostał się do Bunge la Tanzania, czyli Zgromadzenia Narodowego Tanzanii. Poniżej utwór Mr. II z towarzyszeniem Doli Soula (ur. jako Balozi Dola) z 1998 r. zatytułowany „Soma Nao” („Przeczytaj to”).
Professor Jay (ur. jako Joseph Haule – 29.11.1975 r. – Songea, region Ruvuma, Tanzania) nie tylko urodził się w tym samym mieście co Mr. II, i tak samo jak on obrał drogę rapera, ale również i on zamienił mikrofon na fotel parlamentarzysty, tyle że zrobił to 5 lat później niż kolega po fachu. Poniżej tytułowy utwór z jego debiutanckiej płyty z 2001 r. pt. „Machozi Jasho na Damu” („Łzy, pot i krew”).
Lady Jaydee (ur. jako Judith Wambura Mbibo – ur. 15.06.1979 r. – Shinyanga, Tanzania) jest najpopularniejsza raperką w Tanzanii. Ma na koncie wydanych 7 płyt i kilkanaście zdobytych nagród muzycznych, w tym aż 14 Kili Music Awards. Poniżej tytułowe nagranie z debiutanckiej płyty Lady Jaydee z 2000 r. „Muchozi” („Łzy”).
Rayvanny (ur. jako Raymond Shaban Mwakyusa – 22.09.1993 r. Mbeya, Tanzania) to obecnie najpopularniejszy młody artysta bongo flava. Kilka jego utworów, w tym zamieszczona poniżej piosenka „Chuchumaa”, okazało się wielkimi przebojami. Zdarzyło mu się też kolaborować z samym Jasonem Derulo.
Vanessa Mdee (ur. jako Vanessa Hau Mdee – 07.06.1988 r. – Arusza, Tanzania) oprócz bycia królową tanzańskiego r&b zapisała się w historii muzyki także tym, że została pierwszą prezenterką z Tanzanii w stacji MTV. Poniżej zamieszczam jej nagranie zatytułowane „Moyo”, czyli „Życie”.
SaRaha (ur. jako Sara Larsson – 26.06.1983 r. – Vänersborg, Västra Götaland, Szwecja) to absolutny ewenement w tej części Afryki. Rdzenna blondwłosa Szwedka w wieku 18 lat wyemigrowała do Zimbabwe, gdzie występowała z lokalnymi zespołami, a po następnych ośmiu latach przeprowadziła się do Tanzanii, w której nagrała wiele dyskotekowych przebojów, jak choćby poniżej zamieszczony utwór „Kengele” czyli „Dzwonek”.
W Tanzanii, której 35% to muzułmanie, muzyka gospel nie jest tak popularna jak w chrześcijańskim Malawi, niemniej Rose Mhando (ur. jako Rose Muhando – 1975 r. – Dumila, region Morogoro, Tanzania) nie narzeka na brak publiczności podczas koncertów. Co ciekawe Mhando do 29. roku życia była zadeklarowaną muzułmanką i dopiero cudowne objawienie Jezusa Chrystusa, którego ponoć dostąpiła, spowodowało to, że zaczęła śpiewać gospel. Poniżej zamieszczam utwór w jej wykonaniu zatytułowany „Nampenda Yesu”, czyli „Kocham Jezusa”.
Najpopularniejszy obecnie gatunek muzyki w Tanzanii to singeli, będący mieszanką bongo flava, zanzibarskiego taarabu i klubowych rytmów Zachodniej Europy. Przykładem takiego pełnego energii utworu jest wspólne nagranie Msagi Sumu, zwanego królem singeli, oraz Pam D. (ur. jako Pamela Daffa – Tanzania) zatytułowany „Umepenya” („Gdy patrzysz”), który zamieszczam poniżej.
