Tadżykistan – górzysty kraj w Centralnej Azji bez dostępu do morza. Znany z masywu Pamir, Szczytu Lenina (w Tadżykistanie góra nazywa się Szczytem Awicenny) oraz długoletnich rządów satrapy Emomaliego Rahmona (ur. jako Emomali Rahmonov – 05.10.1952 r. – Dangara, Tadżycka SRR, ZSRR). To niewiele. Znacznie więcej mówi się o innych krajach w regionie, Kazachstanie, Uzbekistanie czy nawet Turkmenistanie. Prawie 80% ludności kraju stanową Tadżycy. Daje to sumę 5 milionów ludzi. Dużo, lecz i tak o połowę mniej od liczby Tadżyków mieszkających w Afganistanie.
Jeśli chodzi o muzykę tadżycką, to w dzisiejszym wpisie celowo zdecydowałem się na nieprzedstawianie tadżyckich artystów z Afganistanu, mimo tego, że niektórzy z nich to prawdziwe gwiazdy (np. Tawab Arash, Rahim Bakhsh, Ustad Beltoon, Rahim Jahani, Wahid Wafa czy Nasrat Sharqi). Skupimy się na Tadżykistanie i Tadżyckiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej.
Klasycznym gatunkiem muzycznym w Tadżykistanie, ale także w pobliskim Uzbekistanie jest shahmakom. To bardzo wyrafinowany rodzaj muzyki z tekstami zaczerpniętymi z wierszy sufickich. Instrumentami wykorzystywanymi w shahmakomie są m.in. doyra, czyli rodzaj płaskiego bębna z grzechotkami, sato (lutnia z długą szyjką), tanbur (instrument strunowy podobny do bałałajki) oraz specjalne skrzypce.
Poniżej przykład jednej z pieśni shahmakom, utwór zatytułowany „Ey Pari”.
Gulgardoni, czyli Święto Wiosny obchodzone jest w Tadżykistanie ze śpiewem na ustach. Ten radosny dzień, znany w Iranie jako navruz, nie może obyć się bez muzyki. Poniżej jeden ze świąteczno-wiosennych klasyków, utwór „Navruz Muborak Bod” wykonywany przez znanego w Centralnej Azji wokalistę Afsalsho Shodieva (ur. 1962 r. – Panczrud, Tadżycka SRR, ZSRR).
Innym tadżyckim świętem jest Sayri Guli Lola, czyli Święto Tulipanów. I tutaj nie może zabraknąć muzyki. Poniżej pieśń zatytułowana właśnie „Guli Lola” w wykonaniu znanej w całej Tadżyckiej Republice Radzieckiej Żydówki z Taszkentu, Barno Itzhakovej (ur. 12.05.1927 r. – Taszkent, Uzbecka SRR, ZSRR – zm. 07.09.2001 r. – Ramla, Izrael).
Jedną z najpopularniejszych tadżyckich pieśni jest „Gharibi”, zwana także „Pieśnią nieznajomego”. Powstała ona ponad 100 lat temu, a jej pierwszymi wykonawcami byli biedni pasterze z gór. Do dnia dzisiejszego wyprodukowano wiele współczesnych wersji „Gharibi”, łącznie z tą prezentowaną poniżej przez Sadriddina (ur. jako Sadriddin Najmiddin – 19.01.1980 r. – Tadżycka SRR, ZSRR).
Pierwszą wielką piosenkarką ZSRR pochodzącą z Tadżykistanu była Tuhfa Fazilova (ur. 25.04.1917 r. – Konibodom, Tadżykistan Rosyjski – zm. 03.02.1985 r. – Duszanbe, Tadżycka SRR, ZSRR), operująca sopranem lirycznym. Fazilova wystąpiła w wielu radzieckich filmach wyprodukowanych przez Tadżykfilm. Śpiewała w nich zarówno po rosyjsku jak i po tadżycku. Poniżej utwór zatytułowany „Meparvaram”, czyli „Rosnę”.
Natomiast liczną diasporę bucharskich Żydów reprezentowała urodzona w Duszanbe Shoista Mullodzhanova (ur. jako Shushana Mullodzhanova – 03.09.1925 r. – Duszanbe, Tadżycka SRR, ZSRR – zm. 26.06.2010 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA). Już w wieku 8 lat Shoista występowała w tadżyckim radiu, jako 20-latka dała koncert przed szachem Iranu, Rezą Szachem Pahlawim. Szybko stała się narodową artystką Tadżykistanu, a popularność osiągnęła w całym ZSRR. Poniżej jedna z bardziej znanych pieśni tadżyckiej Żydówki, utwór o tytule „Dugohi Husayni”.
Inną wielką gwiazdą współczesnej piosenki tadżyckiej była Muslima Boqieva (ur. 07.11.1933 r. – Buchara, Uzbecka SRR, ZSRR – zm. 2016 r. – Tadżykistan). Zaczynała ona od występów w zespole grającym na rubabie, czyli tradycyjnej tadżyckiej lutni. Szybko jednak postawiła na karierę solową, śpiewając po tadżycku, azersku, rosyjsku i turkmeńsku i stając się gwiazdą republik azjatyckich ZSRR. Poniżej jej utwór zatytułowany „Sharbati Vasl”.
Davlatmand Kholov (ur. 26.10.1950 r. – dystrykt Shamsiddin Shohin, Tadżycka SRR, ZSRR) jest gwiazdą stylu zwanego falak, a będącego odmianą folku z południa kraju. W większości kompozycji, które śpiewa występują tradycyjne instrumenty Azji Centralnej, natomiast tekstami są często wiersze takich poetów jak np. Omar Chajjam. Poniżej jeden z utworów z tekstem Rubajatu Chajjama.
W późnych latach 70. XX w. na tadżycką, ale i radziecką, scenę muzyczną wkroczył nastoletni młodzian o nazwisku Daler Nazarov (ur. 08.09.1959 r. – Duszanbe, Tadżycka SRR, ZSRR). Początkowo występował on ze swoim zespołem, później już jako samodzielny wokalista (pod samym imieniem Daler). Artysta ten jest z pochodzenia Pamirczykiem, zaś jego piosenki często wykonywane były nie po tadżycku czy rosyjsku a w języku szugni. Poniżej koncertowa wersja jednego z przebojów Dalera, utwór „Nuri Khudo”.
Przebojem lat 80. w Tadżyckiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej był utwór zatytułowany „Shirinyi” wykonywany przez Rahimę Shaloer oraz orkiestrę Gulshan. Melodyjna piosenka pochodzi z 1986 r.
Zespół Shams określa się czasem mianem tadżyckich Beatlesów, choć brzmieniowo to zupełnie inna bajka. Liderem grupy jest Nobovar Chanorov, zaś innym wybijającym się członkiem formacji gitarzysta Iqbol Zavqibekov. Shamsi zrobili furorę nie tylko w rodzimym rejonie Rushon w środkowym Tadżykistanie, ale także w Afganistanie, Uzbekistanie czy Federacji Rosyjskiej. Poniżej jeden z przebojów grupy, utwór o tytule „Pamiri”.
Pierwszym hymnem niepodległego Tadżykistanu była pieśń będąca hymnem Republiki Tadżyckiej w ramach ZSRR w latach 1946-1991. Muzykę skomponował bucharski Żyd, Solomon Yudakov (ur. 14.04.1916 r. – Kokand, Rosyjski Turkiestan – zm. 05.11.1990 r. – Taszkent, Uzbecka SRR, ZSRR), zaś za słowa odpowiedzialny był Abolqasem Lahuti (ur. jako Abolqasem Elhami, 12.10.1887 r. – Kermanszah, Persja – zm. 16.03.1957 r. – Moskwa, ZSRR), który także nie był rdzennym Tadżykiem, tylko Irańczykiem. Ton hymnu był tak samo patetyczny, jak niemal wszystkie pieśni ówczesnego Związku Radzieckiego.
Na początku września 1994 r. Emomali Rahmon zatwierdził nowy hymn państwowy. Wprawdzie melodia pozostała ta sama, ale wprowadzono nowe słowa, których autorem był poeta Gulnazar Keldi (ur. 20.09.1945 r. – Dardar, Tadżycka SRR, ZSRR – zm. 13.08.2020 r. – Duszanbe, Tadżykistan).
40-letnia dziś Shabnam Surayo (ur. 14.10.1981 r. – Kuljob, Tadżycka SRR, ZSRR) zyskała swoimi piosenkami sławę nie tylko w rodzimym Tadżykistanie, ale także i w Afganistanie, co zważywszy na to, że Tadżyków w tym kraju jest niemal dwukrotnie więcej, nie powinno nikogo dziwić. Poniżej jeden z jej większych przebojów, utwór zatytułowany „Namedonam”.
10 lat temu sporą karierę w internecie zrobił Baimurat Allaberdiyev (ur. jako Oymahmad Allaberdiyev – 20.02.1971 r. – kołchoz Prawda, Tadżycka SRR, ZSRR), znany bardziej jako Tajik Jimmy. Szczerbaty Tadżyk rytmicznie wykonujący piosenki z kultowego bollywoodzkiego filmu „Disco Dancer” zdobył niemałą popularność w Indiach i Rosji, gdzie wystąpił w kilku częściach popularnej komedii „Jołki”. Popisy Baimurata można zobaczyć m.in. TUTAJ.
Bez wątpienia najbardziej znaną współczesną wokalistką tadżycką jest 29-letnia Manizha (ur. jako Manizha Khamrayeva – 08.07.1991 r. – Duszanbe, Tadżykistan). To właśnie ona była reprezentantką Rosji podczas konkursu piosenki Eurowizji 2021. Utwór „Russian Woman” (zamieszczam go poniżej), który śpiewała Manizha, wzbudził u naszych wschodnich sąsiadów sporo kontrowersji, albowiem głosem rosyjskiej kobiety śpiewała osoba pochodzenia azjatyckiego, w dodatku jawnie popierająca ruchu LGBT.
Jednak w samym Tadżykistanie popularniejsza jest inna Manizha, Manizha Davlat (ur. jako Manizha Davlatova – 31.12.1982 r. – Kuljab, Tadżycka SRR, ZSRR). Po pięcioletnich występach, w 2006 r. Davlat wzięła się za ostre praktykowanie zasad islamu, więc praca wokalistki popowej była w jej przypadku niemożliwa. Do aktywnego śpiewania powróciła przed kilku laty. Co ciekawe, Manizhę Davlat uważano za kochankę prezydenta Rahmona. Poniżej jeden z utworów Davlatovej, nagranie „Boz Omadi” („Szare szczęście”).
Master Ismail, znany także jako M.One, to przedstawiciel tadżyckiego rapu. Hip-hop nie jest gatunkiem muzycznym cieszącym się w Tadżykistanie dużą popularnością, niemniej M.One jest rozpoznawalną postacią miejscowej sceny muzycznej. Poniżej jego utwór pt. „Hamihel Meystim”.
Artystką osiągającą w ostatnim czasie spore sukcesy, zarówno w samym Tadżykistanie, jak i krajach ościennych, a nawet w Indiach i Iranie, jest Noziya Karomatullo (ur. 07.02.1988 r. – Duszanbe, Tadżycka SRR, ZSRR), córka zamordowanego w czasie wojny domowej piosenkarza popowego Karomatulli Qurbonova (ur. 29.11.1961 r. – Duszanbe, Tadżycka SRR, ZSRR – zm. 18.10.1992 r. – Jowon, wilajet chatloński, Tadżykistan). Noziya śpiewa po tadżycku, rosyjsku, w hindi, a czasami także w innych językach. Poniżej jej przebój zatytułowany „Havo”, czyli „Pogoda”.
Męskim odpowiednikiem Noziyi Karomatullo jest 32-letni Daler Khonzoda (ur. jako Daler Khonov – 01.04.1989 r. – Tursunzade, Tadżycka SRR, ZSRR). Wokalista ten wychowywał się w Uzbekistanie, i to właśnie tam założył istniejący do 2013 r. zespół Sahro. Od ośmu lat Khonzoda występuje solo, śpiewając po tadżycku, uzbecku, rosyjsku, angielsku i karakałpacku. Poniżej Daler w nastrojowej balladzie zatytułowanej „Ishq”.
Jednak najpopularniejszym obecnie gatunkiem muzycznym w Tadżykistanie jest folk z elementami popu. Na tym polu sukcesy święci 35-letnia Nigina Amonqulova (ur. 30.01.1986 r. – Pendżikent, Tadżycka SRR, ZSRR). To piosenkarka tak często pokazywana w państwowej telewizji, że zaczęto ją nawet nazywać Nigina TV. Poniżej przebój wokalistki z zachodu kraju zatytułowany „Rafti” („Kierunek”).
Przedstawicielami tadżyckiego rocka są muzycy z zespołu Zafar, z dwiema wybijającymi się osobowościami: liderem, wokalistą i gitarzystą w jednej osobie, Zafarem Azizzuloyevem oraz gitarzystą basowym Yodgorem Odinamammadovem. Poniżej jedno z nagrań rockmanów z Azji, utwór „Nasimi Khush”.