Poznaliśmy finalistów tegorocznej edycji Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus!
„Pojawia się sporo szansa, że w końcu zostanie nagrodzony autor z Polski” – tymi słowami przywitał zebranych w Ratuszu prezydent Wrocławia Rafał Dutkiewicz, żartobliwie nawiązując do faktu, że w dwunastoletniej historii Angelusa jeszcze nigdy Literacką Nagrodą Europy Środkowej nie nagrodzono książki polskiej. Wśród 7 książek, spośród których zwycięska zostanie ogłoszona 13 października tego roku, znalazły się aż 4 autorstwa pisarek i pisarzy polskich, a także po jednej z Czech, Niemiec i Węgier. Oto finałowa lista ogłoszona 6 września 2018 r.:
- AntonínBajaja, Nad piękną, modrą Dřevnicą, tłum. Dorota Dobrew, Wydawnictwo Książkowe Klimaty | Czechy
- Weronika Gogola, Po trochu, Wydawnictwo Książkowe Klimaty | Polska
- PéterNádas, Pamięć, tłum. Elżbieta Sobolewska, Biuro Literackie | Węgry
- Artur Nowaczewski, Hostel Nomadów, Wydawnictwo Iskry | Polska
- Maciej Płaza, Robinson w Bolechowie, Wydawnictwo W.A.B. | Polska
- Lutz Seiler, Kruso, tłum. Dorota Stroińska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego | Niemcy
- Marian Sworzeń, Czarna ikona. Biełomor. Kanał Białomorski. Dzieje. Ludzie. Słowa, Wydawnictwo Sic! | Polsk
Wyboru powyższych tytułów dokonało jury w składzie: Mykoła Riabczuk (przewodniczący), prof. Marcin Cieński, Irek Grin, prof. Krzysztof Koehler, prof. Małgorzata Szpakowska, prof. Piotr Śliwiński oraz prof. Maciej Urbanowski.
Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus przyznawana jest we Wrocławiu od 2006 r. za wydaną po polsku książkę prozatorską autorstwa pisarzy z Europy Środkowej, którzy podejmują w swoich dziełach tematy najistotniejsze dla współczesności, zmuszają do refleksji, pogłębiają wiedzę o świecie innych kultur.
Nagrodę stanowi czek na kwotę 150 000 zł ufundowany przez prezydenta Wrocławia oraz statuetka autorstwa Ewy Rossano. Wśród dotychczasowych laureatów znaleźli się m.in. Swietłana Aleksijewicz, Jurij Andruchowycz, Martin Pollack i SerhijŻadan. Od 2010 r. przyznawana jest także nagroda dla tłumaczki lub tłumacza w wysokości 20 000 zł – otrzymuje ją osoba przekładająca zwycięską książkę w przypadku, gdy Angelusem nagrodzona zostaje książka zagraniczna. Z kolei w momencie, gdy Angelusem nagrodzona zostaje książka polska, nagroda za przekład trafia w ręce wskazanej przez jury tłumaczki lub tłumacza spośród grona osób tłumaczących zakwalifikowane do finału książki.
Nagrodzie Angelus towarzyszy Nagroda Czytelników im. Natalii Gorbaniewskiej, ustanowiona w 2014 r. dla uczczenia pamięci pierwszej przewodniczącej jury Angelusa, rosyjskiej poetki i dziennikarki, opozycjonistki i działaczki na rzecz praw człowieka. Tegoroczne głosowanie odbędzie się w dniach 12 września – 12 października za pośrednictwem strony Nagrody (www.angelus.com.pl).
Nagroda Angelus, podobnie jak Wrocławska Nagroda Poetycka Silesius, organizowana jest przez Miasto Wrocław. W 2018 r. Prezydent Rafał Dutkiewicz powołał biuro nagród Angelus i Silesius we Wrocławskim Domu Literatury, tym samym ustanawiając tę instytucję organizatorem tych nagród. Jak mówi Irek Grin, Dyrektor WDL: „Jesteśmy zaszczyceni możliwością organizowania obydwu nagród. Jestem przekonany, że jesteśmy do tego naprawdę dobrze przygotowani”.
Profesor Piotr Śliwiński o książkach w finale Nagrody: „Część tych książek jest wyzwaniem dla naszej kultury czytelniczej, tzw. kultury ułatwionej. Czytelnik spoza Europy Środkowej, nieznający naszej rzeczywistości, ale też np. młody czytelnik mieszkający tutaj, urodzony pod tą szerokością geograficzną, ale nieznający historii, a jednocześnie wielokrotnie jej spragniony, chcący ją przeżywać, mógłby wyciągnąć po lekturze tych siedmiu pozycji bardzo smutne, ale też pouczające wnioski. Te książki, to o czym one opowiadają, pokazuje, że wciąż wielu z nas bardzo myśli o rzeczywistości sprzed 1989 roku. Ona w nas siedzi, drży, jakby piszący przeczuwali, że ten okres stabilizacji jest niezwykle kruchy. To dowód, że literatura, nawet tak niszowa jak książki, o których mówimy, potrafi być doskonałym barometrem nastrojów społecznych, lęków i obaw”.
Profesor Małgorzata Szpakowska: „Warto zauważyć, że tegoroczne książki nie są lekturą łatwą, w tym sensie, że z uwagi na liczne odniesienia do historii, jak wspominaliśmy, do rzeczywistości sprzed 1989 roku, wymagają niekiedy sporych kompetencji”.
AntonínBajaja, Nad piękną, modrą Dřevnicą, tłum. Dorota Dobrew, Wydawnictwo Książkowe Klimaty | Czechy
Powieść Antonina Bajai mogłaby nosić wiele tytułów, na przykład: Koniec starych czasów w Zlínie albo Morawski Amarcord. To wspomnienia z tużpowojennego dzieciństwa, kiedy mieszkańcy Zlína witali wyzwolicieli chlebem i solą, na futbolowym boisku rozgrywało się „karanie gestapowca”, a przedstawiciele tak zwanej burżuazji wierzyli w powrót masarykowskiej republiki i prosperity spod znaku Bat’y. To dzieciństwo mogło nawet być szczęśliwe, gdyby nie żelazna kurtyna.
W prozie Bajai ożywa wielka i mała historia Czech i Moraw. Kraj to dla autora przestrzeń pamięci: osobistej, rodzinnej, historycznej, wreszcie: mitycznej. W formie listów do siostry prowadzi kronikę miasteczka w czasie gottwaldyzacji, gdy następują próby zaprowadzenia takich zmian, by miasto jak najbardziej przypominało sowieckie wzory. Zlín z czasów pierwszej republiki, ze swoją wolnomyślicielską atmosferą, miał zostać wymazany z pamięci, podobnie jak miała zniknąć jego elita społeczna, w tym także rodzina doktora Bajai.
AntonínBajaja (ur. 1942) – czeski pisarz. Pochodzi z rodziny lekarzy, ukończył studia na Uniwersytecie Rolniczym i Leśnym im. Mendla w Brnie. Pracował jako zootechnik, kierował laboratorium rolniczym w Zlinie. Od 1991 roku redaktor brneńskiego oddziału radia czechosłowackiego, rok później rozpoczął pracę dziennikarza w dzienniku „Prostor” oraz czasopiśmie „Týden”, a także w Radiu Wolna Europa. Debiutował w 1982 roku powieścią Mluvitistříbro. Za wydaną w 2003 roku powieść Zvlčení. Romaneto o vlcích, lidech a úkazech nagrodzony prestiżową Magnesia Litera (2004), zaś Nad piękną, modrą Dřevnicą z 2009 roku została uhonorowana narodową nagrodą literacką. Jego powieści przekładane są na angielski, rosyjski, białoruski, bułgarski, słoweński i węgierski.
Weronika Gogola, Po trochu, Wydawnictwo Książkowe Klimaty | Polska
Najlepsze historie z życia zawsze opowiada się po trochu, po kawałku. Ktoś coś zapamiętał i z tej pamięci rodzą się najpiękniejsze opowieści. Zupełnie tak, jakby siąść z przyjacielem i zacząć rozmowę: o sobie, o dzieciństwie na wsi, o Mamie, a jeszcze bardziej o Tacie, o wujkach, ciotkach, kuzynach. W takich chwilach chodzi o to, by mówić najprościej – bez zadęcia, bez patosu, bez wstydu: o pierwszych widzianych pożarach, o stratach, które przygotowują nas na kolejne odejścia, o czarach, o sikaniu na stojąco, o wsi, o „fuszkach życia”, o tym, że Mama mogłaby być Stingiem, ale jej się nie chce. I właśnie tak, jak w zwykłym życiu, o najważniejszych sprawach, i o tych całkiem zwyczajnych, które zna każdy – Weronika Gogola opowiada w Po trochu.Książka nominowana do Nagrody Literackiej Nike, Nagrody Literackiej Europy Środkowej Angelus oraz Nagrody Literackiej dla Autorki Gryfia.
Weronika Gogola (ur. 1988) –urodzona Nowym Sączu. Wyrastała w Olszynach, którym to postanowiła poświęcić swój debiut prozatorski. Tłumaczy ze słowackiego i ukraińskiego. Skończyła Ukrainoznawstwo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Debiut jest wyrazem wdzięczności za wszystko, co dała jej Ojcowizna. Konsekwentnie buduje swoją Córowiznę.
PéterNádas, Pamięć, tłum. Elżbieta Sobolewska, Biuro Literackie | Węgry
Nádas od lat nie tylko jest wymieniany jako kandydat do literackiej Nagrody Nobla, ale też cieszy się opinią jednego z największych innowatorów współczesnej prozy węgierskiej.
Powieść w zaskakujący sposób łączy nowatorską nielinearną konstrukcję z tradycją prozy początków XX wieku. Nádas, przedstawiając losy pokolenia lat pięćdziesiątych, wraca do największych traum węgierskiej historii, mroków stalinizmu i dramatu powstania z 1956 roku. Świadome odwołania do twórczości Thomasa Manna tworzą płaszczyznę czasową, w której ludzka pamięć koduje historię przez pryzmat osobistych doświadczeń.
Nádas w Pamięci fascynuje się z jednej strony twórczością autora Czarodziejskiej góry, z drugiej natomiast prozą Marcela Prousta. Do francuskiego pisarza zbliżają Nádasa takie cechy jak nastawienie na detal oraz opowiadanie historii przez pryzmat wspomnień jednostki (bohaterem jest węgierski pisarz nie tylko przypominający sobie czas, kiedy mieszkał w Berlinie, ale również piszący na naszych oczach inną powieść).
PéterNádas (ur. 1942) – prozaik, dramatopisarz i eseista węgierski. W latach sześćdziesiątych studiował dziennikarstwo i fotografię, przez jakiś czas pracował jako dziennikarz. Do tej pory opublikował około 30 książek, z których najważniejszą jest wydana w 1986 roku Pamięć. Był wielokrotnie nagradzany, m.in. Nagrodą MilánaFüsta, MikesKelemenKörPrize, Nagrodą AttiliJózsefa, Prix duMeilleurLivreÉtranger czy Nagrodą Franza Kafki.
Artur Nowaczewski, Hostel Nomadów, Wydawnictwo Iskry | Polska
Impresjonistyczna wędrówka „po kręgosłupie Bułgarii” wypełniona wrażeniami, spotkanymi ludźmi, obrazami, smakami i zapachami kraju, który przez ponad pięć wieków trwał w granicach Imperium Osmańskiego, by ostatecznie uzyskać niepodległość dopiero w wieku XX. Ciepła i życzliwa. Zmienna i tajemnicza. Znajoma i nieznana. Intymnie bliska. Taka się jawi Bułgaria wydeptana krokami trójmiejskiego poety, Artura Nowaczewskiego.
„Każdy z nas ma swoje mapy wewnętrzne, swoją topografię wyobraźni, stałe punkty, swój ruchomy, rozszerzający się i kurczący jak serce świat. Ten puls to jest właśnie życie. Życie jest zawsze gdzie indziej. A czemuż to «gdzie indziej» nie miałoby być właśnie w Bułgarii?”
Artur Nowaczewski (ur. 1978) – poeta, krytyk literacki, podróżnik, adiunkt w Katedrze Teorii Literatury i Krytyki Artystycznej na Uniwersytecie Gdańskim. W latach 1989–1991 mieszkał w Korei Północnej, swoje wspomnienia stamtąd zawarł w książce Dwa lata w Phenianie. Autor książek literaturoznawczych i zbiorów wierszy, z których ostatni – Kutabuk znalazł się w finale Orfeusza – Poetyckiej Nagrody im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego za najlepszy tom roku 2015. Jego poezję tłumaczono na języki angielski, chorwacki, czeski, niemiecki, ukraiński, turecki. Członek zespołu Kutabuk, z którym wykonuje swoje wiersze w rytm muzyki. Mieszka w Gdyni.
Maciej Płaza, Robinson w Bolechowie, Wydawnictwo W.A.B. | Polska
Powieść Macieja Płazy, który za debiutancki zbiór opowiadańSkoruńotrzymał Nagrodę Literacką Gdynia i nominację do Nagrody Nike.
Robinson w Bolechowie opowiada rodzinną historię rozpoczynającą się tuż przed wybuchem drugiej wojny światowej. Bolechowski hrabia, właściciel pałacu i kolekcji dzieł sztuki, skrzętnie ukrywa bezcenne skarby, by nie dostały się w ręce okupanta. Kiedy hrabia ginie z rąk hitlerowca, strażnikiem kolekcji zostaje pałacowy ogrodnik…
Główny bohater Robert, ceniony malarz, wraca do Bolechowa po kilku latach nieobecności. Na miejscu wspomina bolechowskie perypetie, które zagadkowo go pociągają i próbuje odkryć największą tajemnicę swojego życia. Na tle posępnego świata wojennej oraz powojennej grozy i tułaczki stopniowo odsłania się historia dwu rodzin: Roberta oraz miejscowego kamieniarza o niejasnej przeszłości.
Proza Macieja Płazy opowiedziana jest zmysłowym, bogatym i sugestywnym językiem, pełna niezwykłych postaci, zdarzeń i obrazów. Na scenie, której centrum stanowi bolechowski pałac, rozgrywają się nieproste historie, z motywem miłości, zdrady, śmierci i lęku.
Maciej Płaza (ur. 1976) – prozaik, tłumacz, doktor humanistyki. Autor książki o Stanisławie Lemie, laureat nagrody „Literatury na Świecie” w 2012 r. za przekład opowiadań H.P. Lovecrafta. Za debiutancki tom opowiadań Skoruń (W.A.B. 2015) otrzymał Nagrodę Literacką Gdynia 2016 i Nagrodę Fundacji im. Kościelskich 2016, książka znalazła się również w finale Nike 2016 i była nominowana do Nagrody im. Gombrowicza.
Lutz Seiler, Kruso, tłum. Dorota Stroińska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego | Niemcy
Owiana legendą wyspa Hiddensee na Bałtyku znajduje się, jak mówią,- „po tamtej stronie wiadomości” i poza czasem. Pewnego dnia dociera na nią Ed, który chce uciec od swojego dotychczasowego życia. Zostaje pomywaczem w zmywalni U Klausnera – knajpie położonej wysoko nad morzem – gdzie poznaje Krusa. Między mężczyznami nawiązuje się trudna przyjaźń. Kruso, mistrz i patron wyspy, wtajemnicza Eda w nocne obrzędy pracowników sezonowych, w czasie których Ed przeżywa inicjację seksualną. Kruso to sekretny inspirator wspólnoty, którą spaja obietnica, że każdy rozbitek, wyrzucony poza nawias państwa i życia, zdoła w ciągu trzech nocy dotrzeć do korzeni wolności. Jednak wydarzenia z jesieni 1989 roku wstrząsają wyspą, a jej mieszkańcom pozostaje tylko walka na śmierć i życie.
Lutz Seiler (ur. 1963) – mieszka w Wilhelmshorst i w Sztokholmie. Zdobył kwalifikacje robotnika budowlanego, pracował jako cieśla i murarz. W roku 1990 ukończył germanistykę w Berlinie. Seiler zyskał rozgłos dzięki swoim utworom poetyckim. Za swoją twórczość otrzymał wiele nagród, m.in. Nagrodę im. Ingeborgi Bachmann, Bremeńską Nagrodę Literacką i Nagrodę im. TheodoraFontane. Wydana w 2014 roku pierwsza powieść Kruso została niezwykle przychylnie przyjęta przez czytelników i krytyków literackich. Otrzymała także Niemiecką Nagrodę Literacką.
Marian Sworzeń, Czarna ikona. Biełomor. Kanał Białomorski. Dzieje. Ludzie. Słowa, Wydawnictwo Sic! | Polska
Punktem wyjścia Czarnej ikony jest rejs sowieckich pisarzy po Kanale Białomorskim, zorganizowany przez GPU latem 1933 roku oraz książka pt. Kanał Białomorsko-Bałtycki imienia Stalina. Historia budowy 1931-1934, która ukazała się niedługo potem. To kolektywne dzieło – efekt symbiozy nagana z piórem – autor sumiennie relacjonuje i zderza z prawdziwym obrazem prowadzonej w łagrach pieriekowki dusz, który może budzić grozę.
Marian Sworzeń podjął się zadania, jakiego nie wykonał nikt przed nim ani w Polsce, ani w Rosji: odszukał w źródłach niemal wszystkich uczestników niesławnego rejsu i skrupulatnie spisał ich personalia, przeciwdziałając w ten sposób widocznej tendencji do zacierania śladów tamtej eskapady w zbiorowej pamięci.
W szeregu nieświętych żywotów spotykamy pisarzy znanych (Gorki, Jasieński, Katajew, Szkłowski, Tołstoj, Zoszczenko), mniej popularnych i całkiem zapomnianych. Najważniejszymi bohaterami książki pozostają jednak więźniowie białomorskiego łagru: Ancifierow, Danzas, Helmersen, Lichaczow, Łosiewowie, Meyer, Sołoniewicz, Tieplicki i Witkowski. Autor rozmawia z ich „wysokimi cieniami”, które napotkał na swej drodze, gdy latem 2013 roku wyprawił się do Miedwieżjegorska, dawnej stolicy Biełbałtłagu. Dzięki temu Czarna ikona jest też pochwałą ludzkiej godności i duchowej niepodległości w niewyobrażalnie trudnych warunkach.
Marian Sworzeń (ur. 1954) – od 1980 r. mieszka w Mikołowie. Z wykształcenia i zawodu prawnik, z zamiłowania pisarz. Był m.in. sędzią Sądu Rejonowego, właścicielem antykwariatu książkowego, przewodniczącym lokalnego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”, radnym i wiceburmistrzem Mikołowa (w czasie swej kadencji doprowadził do utworzenia Instytutu Mikołowskiego w mieszkaniu Rafała Wojaczka). Członek redakcji pisma literackiego „Arkadia” oraz zarządu Górnośląskiego Towarzystwa Literackiego. Członek Polskiego PEN Clubu. Autor słuchowisk radiowych, sztuk scenicznych i powieści, m.in. Czaadajew („Dialog” 2007), Niepoprawni (2006), Melancholia w Faustheim. Powieść o rewolucji w Monachium (2008).