Józef Pankiewicz, obok braci Gierymskich, Jacka Malczewskiego i Nikifora, jest moim ulubionym polskim malarzem. Natomiast jego obraz „Targ na jarzyny na placu za Żelazną Bramą w Warszawie” jest wg mnie najładniejszym znanym mi obrazem, jaki wyszedł spod pędzla artysty, i to bez rozróżnienia polskiego czy zagranicznego. Piękna tego dzieła nie da się przekazać za pomocą komputera, obraz należy obejrzeć osobiście. Nie jest to trudne, wystarczy odwiedzić Muzeum Narodowe w Poznaniu. Kilka lat temu miałem tą możliwość i obcowałem z pracą Józefa Pankiewicza. Muszę się przyznać, że tak jak nie przepadam za robieniem zdjęć w muzeach (pomijając to, że nie wszędzie można), tak tu nie mogłem się powstrzymać przed poproszeniem towarzyszącej mi osoby o pstryknięcie mojej nieciekawej sylwetki na tle „Targu na jarzyny”.
Publikacji na temat życia i twórczości Józefa Pankiewicza wyszło całkiem sporo. Listę tych najbardziej znanych i dostępnych zamieszczam na dole dzisiejszego wpisu. Mi wpadła ostatnio w ręce niewielka rozmiarowo książeczka zatytułowana „Józef Pankiewicz”, zaś wydana w 1979 r. w ramach popularnej serii Krajowej Agencji Wydawniczej „Malarstwo Polskie. Monografie”. Czy na 47 stronach formatu A6 (10,5cm × 14,8cm) można zmieścić wszystkie najważniejsze informacje o autorze, jego życiu i twórczości, a do tego dodać odpowiednią ilość zdjęć obrazów? Nie można, nie ma takiej możliwości. Jednak mimo wszystko praca Józefa Pawlasa, zawierająca fotografie, za które odpowiadali: Jan Fleischmann, Zbigniew Kapuścik, Zbigniew Malinowski, Jacek Noyszewski oraz Bronisław Rogaliński, warta jest przeczytania. Poniżej zamieszczam kilka fragmentów owej książki o Józefie Pankiewiczu, którą za niewielkie pieniądze można zakupić na największym polskim serwisie aukcyjnym.

O latach nauki przyszłego mistrza pędzla:

„W Szkole Rysunkowej studiuje Pankiewicz w latach 1884-85. Nawiązuje wtedy przyjacielskie stosunki z Władysławem Podkowińskim, z którym kilka lat później będzie szokował warszawską publiczność obrazami impresjonistycznymi. Pankiewicz był raczej typem zamkniętego w sobie intelektualisty o usposobieniu kontemplacyjnym, poświęconemu bez reszty swojej pracy. Podkowiński przeciwnie – był człowiekiem wesołym, towarzyskim, kierującym się w życiu raczej emocjami, a przy tym przedsiębiorczym i zaradnym”.

O moim ulubionym obrazie Pankiewicza:

„Targ na jarzyny na placu za Żelazną Bramą w Warszawie” to według określenia Tadeusza Dobrowolskiego „spore, nadzwyczaj sumienne studium, stanowiące połączenie sceny rodzajowej z martwą naturą (stosami jarzyn)”. Płótno to, malowane przy użyciu koloru lokalnego, stanowi typowy przykład dziewiętnastowiecznego malarstwa realistycznego. Odznacza się precyzyjnym rysunkiem oraz silnymi napięciami walorowymi”.

O patriotyzmie malarza i tym, że nie zapomniał z jakiego kraju pochodzi:

„Po zakończeniu działań wojennych (1919) Pankiewicz wraz z żoną wraca do Paryża, gdzie z czasem osiada na stałe. Odnawia kontakty z Pierre’em Bonnardem. Pankiewicz czyni starania o założenie w Paryżu instytucji (Polskiego Instytutu Sztuk Pięknych), która umożliwiałaby polskim artystom bliższy kontakt ze sztuką europejską. Starania te zostały uwieńczone częściowym powodzeniem. W roku 1925 powstaje w Paryżu filia krakowskiej ASP”.

O grafice Pankiewicza:

„Znacznie mniej znaną dziedziną twórczości Pankiewicza, w której wypowiedział się on w sposób równie pełny i mistrzowski jak w malarstwie sztalugowym – była grafika. Niedoceniana w kraju, gdzie właściwie jej nie zauważono, zyskała natomiast uznanie krytyki zagranicznej, głównie francuskiej (…) Wiele znakomitych prac graficznych to plon licznych podróży, jakie odbywał Pankiewicz dla studiowania najlepszych przykładów malarstwa zgromadzonego w galeriach europejskich”.

Jako ilustrację muzyczną zamieszczam na dole mazurek autorstwa brata Józefa Pankiewicza, Eugeniusza Pankiewicza (1857-1898), kompozytora i pianisty. Obaj bracia spoczywają we wspólnym grobie na warszawskich Powązkach.

Józef Pankiewicz
Ur. 29.11.1866 r. – Lublin, Rosja (obecnie Polska).
Zm. 04.07.1940 r. – La Ciotat, Lazurowe Wybrzeże, Francja.
Żona: Wanda Maria Lublińska (05.03.1908-04.07.1940, jego śmierć).
Ważniejsze obrazy: „Targ na jarzyny na placu za żelazną bramą” (1888), „Targ na kwiaty przed kościołem św Magdaleny w Paryżu” (1890), „Rynek Starego Miasta w Warszawie nocą” (1892), „Portret Pani Oderfeldowej z córką” (1897), „Ulica w Madrycie” (1916).
Wybrana grafika: „Kanał piński na Polesiu I” (1899), „Ulica w Sienie” (1900), „Stare drzewa pod Rouen (Le Côte de Grâce, Honfleur)” (1906), „Domy na skałach – widok wybrzeża w Concerneau” (1908), „Widok murów obronnych Starego Miasta Concarneau” (1908).
Książki o malarzu: „Józef Pankiewicz. Życie i dzieło” – Józef Czapski (Wydawnictwo FIS, 1936); „Józef Pankiewicz” – Mieczysław Wallis (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1948); „Józef Pankiewicz” – Jan Cybis (Wiedza Powszechna, 1949); Józef Pankiewicz. Grafika” – Helena Blumówna (Arkady, 1958); „Józef Pankiewicz” – Alfred Ligocki (RSW, Prasa-Książka-Ruch, 1973); „Józef Pankiewicz” – Jerzy Pawlas (KAW, 1979); „Józef Pankiewicz 1866–1940. Życie i dzieło. Artyście w 140. rocznicę urodzin” (praca zbiorowa, Wyd. Muzeum Narodowego w Warszawie, 2006); „Pankiewicz” – Anna Bernat (Wydawnictwo Edipresse, 2006); „Józef Pankiewicz” (praca zbiorowa, Oxford Educational, 2006).

Dodaj komentarz