Święta Bożego Narodzenia tuż-tuż. Przez ostatnie dni przeciętny słuchacz polskich stacji radiowych katowany był standardowym zestawem utworów świątecznych. Nagrań bożonarodzeniowych jest ogromna ilość. Cóż z tego, skoro nasze radiostacje ograniczają się do puszczania kilku, w porywach do kilkunastu z nich. Nie trzeba wymieniać tytułów, każdy wie, o które piosenki chodzi.
A gdyby tak odejść z mainstreamu, zboczyć z głównego nurtu pokazując „marcheweczkę” popularnym rozgłośniom? Poniżej przedstawiam 43 niesztampowe propozycje muzyczne na Święta.
XI w.
Jedna z najstarszych znanych dziś kolęd pochodzi z Bizancjum. Zaczyna się ona od słów „Άναρχος θεός καταβέβηκεν”, czyli „Bóg, który nie ma początku, zstąpił”.
1508
Przynajmniej od początku XVI w. znana jest w Holandii pieśń bożonarodzeniowa pt. „O, Kindeke klein, o, Kindeke teer” („Och, małe dziecię, och, delikatne dziecię”). Poniżej wykonanie Hermana van Veena.
1667
Bożonarodzeniowa pieśń „Räven raskar över isen” („Lis przemyka przez lód”) znana jest przynajmniej od XVII w. w Szwecji, ale także w Norwegii i Danii. Jako pierwszy wspomniał o niej badacz i folklorysta z Västerås w środkowej Szwecji Olaus Rudbeck, znany także jako Olof Rudbeck Starszy (ur. 13.09.1630 r. – Västerås, Västmanland, Szwecja – zm. 12.12.1702 r. – Uppsala, Szwecja) w swoim dziele pt. „Atlantica” wydanym w 1667 r.
A tak „Räven raskar över isen” brzmi w wydaniu chóralnym.
„Megruli Alilo” to tradycyjna pieśń gruzińska wykonywana w okresie Świąt Bożego Narodzenia. Utwór pochodzi z regionu Megrelia w północno-zachodniej części kraju. Poniżej „Megruli Alilo” w wykonaniu zespołu pieśni ludowej Basiani.
1705
Niewiele osób wie, że Boliwia posiada kompozytorów muzyki klasycznej. Jednym z nich był Roque Jacinto de Chavarría (ur. 1688 r. Ciudad de la Plata de la Nueva Toledo, Jurysdykcja Hiszpańska Charcas – zm. 08.12.1719 r.), który na początku XVIII w. stworzył utwór „Fuera, Fuera! Haganles lugar!” („Wyjdź, wyjdź! Zrób im miejsce!”).
1853
Angielska dziewiętnastowieczna kolęda „Good King Wenceslas”, czyli „Dobry król Wacław”, powstała dzięki twórcy hymnów Johnowi Masonowi Neale’owi (ur. 24.01.1818 r. – Londyn, Anglia, Wielka Brytania – zm. 06.08.1966 r. – East Grinstead, Anglia, Wielka Brytania) i aranżerowi Thomasowi Helmore’owi (ur. 07.05.1811 r. – Kidderminster, Anglia, Wielka Brytania – zm. 06.07.1890 r. – Westminster, Anglia, Wielka Brytania) i przedstawia historię Św. Wacława (ur. 907 r. – Stochov, Księstwo Czech – zm. 28.09.935 r. – Stará Boleslav, Księstwo Czech), który tak naprawdę nie był królem, tylko księciem Czech, a przede wszystkim męczennikiem Kościoła Katolickiego.
1922
W 1901 r. Mykoła Łeontowicz (ur. 13.12.1877 r. – Monastyrek, Rosja – zm. 23.01.1921 r. – Markówka, Ukraińska SRR, ZSRR) skomponował na bazie zimowych ukraińskich pieśni obrzędowych utwór „Szczodryk” („Szczodry”), który pierwszy raz wykonano już po śmierci autora, w 1922 r., w nowojorskiej Carnegie Hall, a dokonał tego Ukraiński Chór Republikański (Українська республіканська капела).
1945
Tuż po zakończeniu II wojny światowej kompozytor Hải Linh (ur. 04.10.1920 r. – dystrykt Kim Sơn, Wietnam Francuski – zm. 06.01.1988, Nowy Jork, Nowy Jork, USA) i poeta Minh Châu stworzyli pierwszą pieśń bożonarodzeniową w języku wietnamskim nazywając ją „Hang Bêlem” („Jaskinia w Betlejem”).
1949
Bing Crosby (ur. jako Harry Lillis Crosby Jr., 03.05.1903 r. – Tacoma, Waszyngton, USA – zm. 14.10.1977 r. – Alcobendas, Wspólnota Autonomiczna Madrytu, Hiszpania) nagrał w swojej karierze wiele znanych dziś utworów świątecznych, jak choćby „White Christmas” czy „Jingle Bells”, ale mało osób wie, że w 1949 r. zaśpiewał razem z zespołem The Andrews Sisters… hawajską piosenkę bożonarodzeniową pt. „Meli Kalikimaka” (czyli „Merry Christmas” po angielsku). Zresztą to nie jest nasze ostatnie spotkanie z Hawajami.
1958
Pierwszym hiszpańskojęzycznym, choćby tylko z tytułu, przebojem bożonarodzeniowym w Stanach Zjednoczonych był utwór „¿Dónde Está Santa Claus?”, wykonywany przez 12-letniego Augiego Riosa (ur. jako August Rios, 24.10.1946 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA), syna portorykańskich imigrantów. Rios nie zrobił później kariery, natomiast śpiewany przez niego utwór był potem nagrywany przez innych latynoskich artystów. Poniżej zamieszczam oryginał z 1958 r.
1966
Hj Wandly Yazid (ur. 04.02.1925 r. – Suliki, Sumatra, Indonezja Holenderska – zm. 05.08.2005 r. – Singapur) to singapurski muzyk, kompozytor i aranżer urodzony w Indonezji. Grał na pianinie, skrzypcach, klarnecie i saksofonie. Był pionierem łączenia zachodniego rock’n’rolla z muzyką malajską. Poniżej Yazid z zespołem, czyli The Windy Five, w instrumentalnej składance świątecznej.
1968
Brazylijczyk Chico Buarque (ur. jako Francisco Buarque de Hollanda, 19.06.1944 r. – Rio de Janeir, Brazylia) to najbardziej znany artysta stylu zwanego choro, co po portugalsku oznacza płakać. Jednak w 1968 r. Buarque nagrał świąteczny utwór w rytmach bossa novy. Piosenkę „Tão bom que foi o Natal” („Jak dobrze, że były święta”) zamieszczam poniżej.
1970
W 1970 r. dziecięca grupa z miasteczka Gary The Jackson 5, w składzie: Jackie Jackson, Jermaine Jackson, Michael Jackson, Marlon Jackson i zmarły niedawno Tito Jackson, nagrała świąteczną płytę pod jakże oczywistym tytułem „Jackson 5 Christmas Album”. Krążek doszedł do 36. miejsca Billboardu, co jak płytę tematyczną było dobrym wynikiem. Najbardziej znanym utworem z tego albumu jest piosenka „Santa Claus Is Comin’ to Town”, natomiast warto posłuchać każdej z 11 piosenek, np. zamieszczonej poniżej „Up on the House Top”. Dodać jedynie należy, że matka chłopców, Katherine, wychowywała dzieci w wierze Światków Jehowy, a więc mali Jacksonowie nie obchodzili Gwiazdki.
1972
W 1972 r. król nigeryjskiej muzyki jùjú, Chief Ebenezer Obey (ur. jako Ebenezer Remilekun Aremu Olasupo Obey-Fabiyi, 03.04.1942 r. – Idogo, Nigeria Brytyjska) nagrał płytę „A Christmas Special”, na której znalazł się niespełna 20-minutowy utwór „Kérésìmesì”, co w języku joruba oznacza Święta Bożego Narodzenia.
1972
W 1972 r. wenezuelski kompozytor Hugo Blanco (ur. jako Hugo César Blanco Manzo, 25.09.1940 – Caracas, Wenezuela – zm. 14.06.2015 r. – Caracas, Wenezuela) stworzył utwór świąteczny dla dzieci pod tytułem „El Burrito de Belén” („Osiołek z Betlejem”). Piosenkę w stylu aguinaldo zaśpiewał wielki gwiazdor muzyki wenezuelskiej Simón Díaz (ur. jako Simón Narciso Díaz Márquez, 08.08.1928 r. – Barbacoas, stan Aragua, Wenezuela – zm. 19.02.2014 r. – Caracas, Wenezuela).
1973
W 1973 r. Teddy Vann (ur. jako Theodore Williams, 03.05.1934 r. – Bensonhurst, Nowy Jork, USA – zm. 06.12.2009 r. – Nowy Jork, Nowy Jork, USA) nagrał wraz ze swoją córką Akim, będącą wtedy dzieckiem, utwór pt. „Santa Claus is a Black Man” w wersji soul. Piosenka ta stała się później ważnym nagraniem dla wielu afroamerykańskich dzieci.
1977
Fairuz (ur. jako Nouhad Wadie Haddad, 21.11.1934 r. – Bejrut, Liban Francuski) to najbardziej znana żyjąca wokalistka arabska. Ta 90-letnia obecnie Libanka nazywana jest „Ptakiem Wschodu” i porównywana do cedru, czyli drzewa będącego narodowym bogactwem Libanu. Liczba fanów Fairuz w krajach arabskich nie ma sobie równych, co jest tym bardziej godne uwagi, że piosenkarka jest chrześcijanką. W 1977 r. Fairuz nagrała album świąteczny, z którego pochodzi poniższa arabska wersja przeboju „Jingle Bells”, zatytułowana „Layat Eid”, czyli „Świąteczna noc”.
1986
W 1986 r. Vache Megerdichian (ur. Ormiańska SRR, ZSRR) nagrał dla amerykańsko-kanadyjskiej wytwórni płytowej PE-KO International Records utwory świąteczne pośród których znalazła się tradycyjna folkowa piosenka „Donadzar”, czyli „Bożonarodzeniowe drzewko”. Trzeba podkreślić, że piosenkarz nie mieszkał w ZSRR i dlatego mógł wykonywać taki repertuar.
1987
W październiku 1987 r. na rynku muzycznym ukazała się składanka zatytułowana „A Very Special Christmas”, na której świąteczne piosenki śpiewali m.in. Madonna, Whitney Houston czy zespół U2. Jedynym rapowym wykonawcą była grupa Run DMC (Darryl „DMC” McDaniels, Jason „Jam Master Jay” Mizell oraz „Joseph „Run” Simmons), która wykonała utwór „Christmas in Hollis”. Hollis to część nowojorskiej dzielnicy Queens, gdzie dorastali członkowie zespołu.
1987
Tymczasem w tym samym roku filipińska wokalistka Joey Albert (ur. jako Maria Josefina Albert, 19.03.1960 r. – Manila, Filipiny) nagrała swoją bardzo radosną wersję utworu „Noche Buena” („Wigilia”), który powstał 22 lata wcześniej za sprawą duetu Felipe Padilla de León (ur. 01.05.1912 r. – Sittio Papaya, Filipiny Amerykańskie – zm. 05.12.1992 r. – Manila, Filipiny) i Leví Celerio (ur. jako Leví Celerio y Cruz, 30.04.1910 r. – Tondo, Filipiny Amerykańskie – zm. 02.04.2002 r. – Manila, Filipiny.
1993
Kabaretu OT.TO nie trzeba przedstawiać. Gdyby jednak ktoś z młodszych czytelników nie kojarzył, to należy wspomnieć, że tworzyła go czwórka satyryków: Ryszard Makowski, Andrzej Piekarczyk, Andrzej Tomanek i Wiesław Tupaczewski. Największym hitem grupy był utwór „Zasmażka”, ale na trzeciej płycie zespołu pojawiło się nagranie pt. „Święty Mikołaj”, które znalazło się także na wydanym dwa lata temu albumie „Wesołych Świąt”.
1996
Mający chińskie pochodzenie George Kuo (ur. 17.11.1955 r.) jest pionierem gry na zachodniej gitarze jeśli chodzi o Hawaje. Gdy w 1996 r. wytwórnia płytowa Dancing Cat Records zbierała utwory na swoją składankę zatytułowaną „Kī Hōʻalu Christmas” („Bożonarodzeniowy klucz”) to nie mogło na niej zabraknąć nagrania tego artysty. Utwór „Fireside Kī Hōʻalu” („Przy płonącym kominku”) zamieszczam poniżej.
1996
Z tego samego, w większości instrumentalnego, krążka pochodzi wokalne nagranie gitarzystki i piosenkarki hawajskiej Joanie Komatsu (mającej dla odmiany pochodzenie japońskie) pt. „Pō La`i Ē”, czyli „Cicha noc”.
1998
Ini Kamoze (ur. jako Cecil Campbell, 09.10.1957 r. – St. Mary, Jamajka) należy do grona najbardziej uznanych żyjących artystów reggae. Jego przebój „Here Comes the Hotstepper” ciągle jest puszczany nawet przez polskie stacje radiowe. Tym dziwniejsze jest to, że równie udany utwór świąteczny tego samego wykonawcy, czyli nagranie „All I Want for Christmas” jest w naszym kraju praktycznie nieznane.
1998
Z Jamajki jest blisko na Barbados. To właśnie na tej wyspie popularnym instrumentem muzycznym jest steel pan, czyli rodzaj blaszanych bębnów posiadających szereg wgłębień, wyglądem przypominające obcięte dno beczki. Od określenia instrumentu wzięła się również nazwa gatunku muzycznego. Jednymi z przedstawicieli steel panu jest grupa Banks Soundtech Steel Orchestra, którzy z kolei swą nazwę wzięli od popularnego na Barbadosie piwa Banks. Poniżej świąteczny utwór „God Rest Ye Merry Gentelman” w wykonaniu BS Steel Orchrestra.
1999
Prawdziwym przebojem komediowym w Polsce przełomu XX i XXI w. był serial TV „Miodowe lata”, w którym widzowie śledzili perypetie motorniczego tramwaju Karola Krawczyka (granego przez Cezarego Żaka), jego sąsiada i kolegi, kanalarza Tadeusza Norka (Artur Barciś) oraz ich małżonek. Odcinek 40. serialu zatytułowany był „Pieśń strudzonego renifera”, tak samo jak utwór wigilijny stworzony przez Karola i Tadka, których wokalnie wspomagał teść Karola (Wojciech Pokora) i reszta familii.
2000
Los Embajadores Vallenatos, skład którego stanowią Ramiro Colmenares oraz Robinson Damián, to kolumbijscy przedstawiciele stylu vallenato, czyli muzyki, która narodziła się w XIX w. w północnej części kraju. Vallenato znaczy dosłownie „urodzony w dolinie”. Poniżej nagranie Los Embajadores Vallenatos pt. „Diciembre”, czyli „Grudzień.
2009
„Akekho Ofana noJesu” („Nie ma nikogo nad Jezusa”) to tradycyjna pieśń bożonarodzeniowa Zulusów z RPA. Jako pierwszy nagrał ją Benjamin Dube wraz z The Dube Brothers. Poniżej koncertowa wersja nagrania w wykonaniu Universal Gospel Choir.
2009
Đàm Vĩnh Hưng (ur. 02.10.1971 r. – Điện Bàn, prowincja Quảng Nam, Wietnam), znany też jako Mr. Dam, to popularny wietnamski artysta v-popowy lubiący od czasu do czasu wywoływać jakieś kontrowersje. Jednak wydany przez niego w 2009 r. album „Mùa Noel Đó” („Ten świąteczny czas”) nie spotkał się z żadną negatywną krytyką. To z tej płyty pochodzi poniższy utwór „Bài Thánh Ca Buồn” („Smutny hymn”).
2010
Aguinaldo to południowoamerykański gatunek muzyczny oparty na hiszpańskich kolędach i pieśniach bożonarodzeniowych. Jeden z takich utworów w wersji instrumentalnej nagrał Portorykańczyk Pepe Castillo (ur. jako José Castillo Diaz, ur. 11.10.1943 r. – Guayama, Portoryko – zm. 03.04.2023 r. – Nowy Jork, USA) i zatytułował „Aguinaldo Jibaro”.
2011
Gwiazdka w stylu j-pop? Proszę bardzo. 13 lat temu żeński zespół j-popowy Momoiro Kuroba Zetto, znany też jako Momoiro Clover Z, w składzie: Momoka Ariyasu, Kanako Momota, Ayaka Sasaki, Reni Takagi i Shiori Tamai nagrał utwór pt. „Santa San”, który chyba lepiej obejrzeć niż wysłuchać, a można to zrobić TUTAJ.
2012
Ailee (kor. 에일리, ur. jako Amy Lee, 30.05.1989 r. – Denver, Kolorado, USA) to koreańska artystka k-popowa urodzona w Stanach Zjednoczonych. W 2010 r. przeprowadziła się z USA do Seulu, a 5 lat później wydała debiutancką płytę. Zanim się to jednak stało to w 2012 r. światło dzienne ujrzał świąteczny utwór 23-latki pt. „My Grown Up Christmas List (Christmas Wish)”.
2013
Włodek Pawlik (ur. jako Włodzimierz Jacek Pawlik, 04.10.1958 r. – Kielce, Polska) to jeden z nielicznych Polaków, którzy zdobyli Nagrodę Grammy. W 2013 r. uhonorowano go statuetką za wydaną rok wcześniej płytę „Night in Calisia”. I właśnie w 2013 r. ten kompozytor i pianista jazzowy nagrał album pt. „Kolędy polskie”, z którego pochodzi poniższy utwór „Oj maluśki, maluśki”. Artysta w wywiadach podkreślał, że nagrania z płyty świątecznej to bardziej instrumentalne wariacje jazzowe na temat kolęd niż same kolędy.
2016
Pastorałka kojarzy się ze wsią, wieś z folklorem, a jednym z najlepszych zespołów folklorystycznych w Polsce jest Rokiczanka. Ta założona w 2001 r. we wsi Rokitno koło Lublina grupa nagrała w 2018 r. płytę „Hej, kolędo!”, ale już dwa lata wcześniej pojawił się teledysk do „Pastorałki od serca do ucha”. Jak zwykle w filmach Rokiczanki jest kolorowo i sielsko. Całość można zobaczyć TUTAJ.
2017
W 2017 r. Ewa Farna (ur. 12.08.1993 r. – Trzyniec, kraj morawsko-śląski, Czechosłowacja) nagrała utwór świąteczny w języku czeskim. Piosenkę „Vánoce na míru” („Nietypowe Święta”) skomponował gitarzysta i producent Lukáš Chromek.
2018
Malawi to jeden z najbardziej chrześcijańskich krajów w Afryce, a jednocześnie jedno z najbiedniejszych państw świata, w dodatku przez lata rządzone przez jajogłowych dyktatorów. Muzyka gospel rozwijała się tam jednak dobrze, popularnością ustępując jedynie reggae. Współczesny malawijski pop także posiada pierwiastki religijne, o czym można się przekonać słuchając przeboju „Merry Christmas” w wykonaniu tria: Blessing Ranveer (ur. jako Blessing Moyo, Malawi), Petronilla (ur. Malawi) oraz Doricah Nkhata (ur. jako Doricah Hau Nkhata, Zomba, Region Południowy, Malawi).
2020
Część osób po sukcesie przeboju „Old Town Road” przepowiadała Montero Lamarowi Hillowi, znanemu jako Lil Nas X (ur. 09.04.1999 r. – Atlanta, Georgia, USA) karierę piosenkarza jednego przeboju. Tak się jednak nie stało, bo już rok później artysta z Georgii osiągnął 33 miliony odsłon na YouTube swojego bożonarodzeniowego nagrania „Holiday”, które zobaczyć można TUTAJ.
2020
Tegoroczną zwyciężczynią programu „The Voice of Poland” została Anna Iwanek (ur. 15.09.1989 r. – Warszawa, Polska). To wiedzą wszyscy. Natomiast mniej osób z pewnością kojarzy rewelacyjny pastisz świątecznych reklam firmy Apart, a stoi za nim właśnie Anna Iwanek, której przy słowach i muzyce pomagali Mateusz Lewandowski i Maciej Chwała. Całość można zobaczyć TUTAJ.
2022
W grudniu 2022 r. Monika Borzym (ur. 03.03.1990 r. – Warszawa, Polska) postanowiła wskrzesić wydany ponad ćwierć wieku temu utwór „Kiedy pada śnieg” legendarnej grupy T-Raperzy znad Wisły. W nowej wersji piosenki udział wzięli członkowie kabaretowej formacji – Sławomir Szczęśniak (ur. 27.09.1961 r. – Warszawa, Polska) oraz Grzegorz Wasowski (ur. 11.04.1949 r. – Warszawa, Polska). Efekt współpracy można zobaczyć TUTAJ
2022
Zaledwie 1,5% z niemal 30 milinów mieszkańców Nepalu to chrześcijanie. Nie przeszkodziło to Milanowi Bhujelowi (ur. prowincja Khotang, Nepal) nagrać żywiołowego utworu pod tytułem „Christmas Ko RamjhamMa”, w którym wspomaga go Surya Rasaili (ur. Damak, dystrykt Jhapa, Nepal). Teledysk do tego utworu można zobaczyć TUTAJ.
2023
Masaka Kids Africana to projekt muzyczny, który powstał w Ugandzie. Ma on za zadanie zebranie pieniędzy dla biednych, często osieroconych dzieci, w celu zapewnienia im edukacji oraz codziennych ciepłych posiłków i odzieży. W skład grupy wokalno-tanecznej wchodzą dzieciaki w wieku od 2 do kilkunastu lat, jak choćby Nabirah Namubiru, Trevor Kyambadde, Jackie Nakyoole czy Emma Kiggundu.
Najlepiej Masakę słuchać, ale i oglądać. Tak, jak choćby we świątecznym utworze zamieszczonym TUTAJ
2023
Zupełnie inną drogą poszedł najbardziej znany obecnie artysta gatunku bongo flava, Tanzańczyk Rayvanny (ur. jako Raymond Shaban, 22.08.1993 r. – Nzovwe, region Mbeya, Tanzania). W TELEDYSKU do jego utworu „Christmas” pojawia się nawet śnieg, choć od razu widać, że sztuczny. Niestety, tak samo sztucznie brzmi/wygląda mariaż muzyki afrykańskiej z klimatami świątecznymi.
2024
Głównym ośrodkiem chrześcijaństwa w Indiach jest stan Goa, w którym mówi się głównie w języku konkani. Ale utwory bożonarodzeniowe nagrywa się również w rytmach bolly, w języku hindi, tak jak było w przypadku nagrania „Rab Aap Aagya” („Panie, Ty każesz”) z 2024 r. śpiewanego przez duet Daim Gill (ur. Lahaur, Pendżab, Pakistan) i Sadaf Samuel.