Nie ma kultury i historii danego kraju czy regionu bez muzyki i tańca. Tak samo jest w przypadku Palestyny. Dabka, czyli narodowy taniec Palestyńczyków, jest silniej z nimi związany niż oberek czy mazurek z Polakami. Ale al-Filastin (arabska nazwa kraju) to nie tylko dabka i muzyka grana na instrumencie oud. Zapraszam na muzyczne spotkanie z Palestyną.
Pierwsze skojarzenie z palestyńską muzyką i tańcem to oczywiście dabka (zwana także dabke, dabkeh albo dubki) – taniec w kręgu (lub w linii) z charakterystycznym wymachiwaniem nogami. Za narodową dabkę uważają także Libańczycy, Jordańczycy i Syryjczycy. Wyróżnia się 12 typów tego tańca, z czego na terytoriach palestyńskich najpopularniejsze są 4 z nich: ad-darrazi (wykonywany z towarzyszeniem bambusowego fletu mijouiz), tańczone tylko przez mężczyzn as-sahja i ad-dahiya oraz kobiecy niouaniyyah.
A TAK dabkę ad-darrazi wykonuje zespół al-Dilouna Band.
Pierwszym hymnem Palestyny był utwór „Maoutini” („Moja ojczyzno”), ze słowami poety Ibrahima Tuqana (ur. 1905 r. – Nablus, Palestyna – zm. 02.05.1941 r. – Jerozolima, Palestyna) i muzyką Libańczyka Mohammada Flayfala (ur. 1899 r. – Bejrut, Imperium Osmańskie – zm. 1986 r.) z 1934 r. Co ciekawe, w 2004 r., 8 lat po tym jak Palestyna miała nowy hymn, „Maoutini” zostało oficjalnym hymnem Iraku.
Poniżej „Moja ojczyzna” w wersji współczesnej śpiewana przez Murada Swaity’ego.
W 1996 r. oficjalnym hymnem Palestyny została pieśń „Fida’i”, którą 31 lat wcześniej do poematu Saida al-Muzayina (ur. 1935 r. – Isdud, Palestyna – zm. 29.03.1991 r. – Rijad, Arabia Saudyjska) stworzył uznany egipski kompozytor Ali Ismael (ur. 28.12.1922 r. – Egipt – zm. 16.06.1974 r. – Kair, Egipt). Tytuł hymnu oznacza ofiarę lub tego, który się poświęca. Zresztą od słowa fida’i pochodzi określenie fedainów, czyli bojowników o wolność Palestyny.
Wasif Jawhariyyeh (ur. 14.01.1897 r. – Jerozolima, Palestyna – zm. 1972 r. – Bejrut, Liban) uważany jest za ojca współczesnej palestyńskiej muzyki granej na instrumencie oud. Pochodzący z chrześcijańskiej rodziny Jawhariyyeh był nie tylko kompozytorem i muzykiem, ale także poetą i kronikarzem.
Duże znaczenie w rozpowszechnianiu muzyki miało Radio Jerozolima, które rozpoczęło nadawanie w 1936 r. Od początku istnienia stacja ta podzielona była na 3 sekcje: arabską, angielską i żydowską. Kluczowymi postaciami przyczyniającymi się do rozwoju muzyki radiowej w Palestynie byli Libańczyk oraz Palestyńczycy związani później z innymi krajami arabskimi: Yahya al-Lababidi (ur. 1900 r. – Liban, Imperium Osmańskie – zm. 1943 r. – Bejrut, Liban Francuski), Rawhi al-Khammash (ur. 1923 r. – Nablus, Palestyna – zm. 30.08.1998 r. – Bagdad, Irak) oraz Riyad al-Bandak (ur. 1924 r. – Betlejem, Palestyna – zm. 1992 r. – Damaszek, Syria).
Dużą liczbę wśród tzw. kompozytorów pierwszego pokolenia w Palestynie stanowili miejscowi chrześcijanie, tacy jak np. Augustine Lama (ur. 28.08.1902 r. – Ramlah, Palestyna – zm. 19.07.1988 r.) czy Salvador Arnita (ur. 04.03.1914 r. – Jerozolima, Palestyna – zm. 14.03.1984 r. – Amman, Jordania), który tworzył również dzieła zachodniej muzyki klasycznej, takie jak poniżej.
Mustafa al-Kurd (ur. 20.12.1945 – Jerozolima, Palestyna – zm. 18.02.2024 – Jerozolima, Palestyna) to pieśniarz, bard, który zrewolucjonizował palestyńską poezję śpiewaną. W 1976 r. musiał udać się na wygnanie. Przebywał m.in. we Francji, Niemczech i Belgii. Poniżej utwór al-Kurda zatytułowany „Paszport”, którego pierwsze słowa brzmią: „Bez paszportu poszedłem pieszo / Z buntowniczym słowem”.
Powstała w 1964 r. Organizacja Wyzwolenia Palestyny także miała swoją grupę poetycko-wokalno-taneczną. Zespół nazywał się al-Ashiqeen (w wolnym tłumaczeniu: Zakochani) i występował tak, jak w TYM filmie (niestety słabej jakości). Kompozytorem formacji był Hussein Nazik (ur. 1942 r. – Palestyna – zm. 25.05.2023 r. – Syria) zaś poetyckie teksty tworzył Ahmad Dahbour (ur. 21.04.1946 r. – Haifa, Palestyna – zm. 08.04.2017 r. – Ramallah, Palestyna).
Lata 80. XX w. zdominowała w muzyce palestyńskiej formacja Sabreen, która łączyła muzykę arabską z jazzem i rockiem, tworząc coś co nazwano multazimeh. Skład zespoły stanowili: Said Murad, Issam Murad, Ouissam Murad, Odih Tourjam, Issa Fraij, Jamal Moughrabi, Yakoub Abu Arafah, Samir Mousalam oraz wokalistka Kamilya Jubran, o której będzie jeszcze mowa.
Poniżej utwór Sabreen pt. „Morze”.
Potwierdzeniem piękna palestyńskich kobiet jest z pewnością 56-letnia dziś Amal Murkus (ur. 11.07.1968 – Kafr Jasir, Palestyna). Pięknych zarówno jeśli chodzi o głos (w 2001 r. Telewizja Austriacka określiła Amal Murkus jednym z najpiękniejszych głosów XX w.), jak i wygląd, co można zobaczyć w TELEDYSKU do utworu pt. „Dola” z 2020 r.
Wybitnymi ambasadorami muzyki i kultury palestyńskiej są trzej bracia Joubran: Adnan (ur. 09.11.1985 r. – Nazaret, Palestyna), Samir (ur. 1973 r. – Nazaret, Palestyna) i Wissam (ur. 09.02.1983 r. – Nazaret, Palestyna), tworzący zespół Le Trio Joubran. Ich mama Ibtisam Hanna śpiewała pieśni andaluzyjskie, zaś tata Hatem Joubran zajmował się renowacją starych instrumentów muzycznych. I tak bracia wsiąkli w grę na oud. Dziś kursujące pomiędzy Nazaretem, Ramallah a Paryżem Le Trio Joubran zaliczane jest do czołówki artystów world music na świecie.
Nazwisko Jubran i fakt grania na instrumencie oud łączy braci z Nazaretu z wcześniej wspomnianą Kamilyą Jubran (ur. 1963 r. – Akka, Palestyna). Ta mieszkająca od 22 lat w Szwajcarii piosenkarka i kompozytorka nie stroni od muzycznej współpracy z wykonawcami zachodnimi, np. z Wernerem Haslerem. W 2013 r. Kamilya wystąpiła w utworze „Multi_Viral” kubańskiego projektu Calle 13. Słuchając muzyki warto zobaczyć także TELEDYSK do tej piosenki.
Mohsen Subhi (ur. 04.10.1963 r. – Ramallah, Palestyna – zm. 02.08.2009 r. – Ramallah, Palestyna), znany też jako Abu Kinaan, był kompozytorem i aranżerem grającym na oud, który przez pewien czas mieszkał w Stanach Zjednoczonych i Jordanii. Skomponował muzykę do wielu palestyńskich filmów przedstawiających życie i historię arabskich mieszkańców tej ziemi. Subhi zginął w wypadku w wieku zaledwie 45 lat.
Poniżej utwór „Nafatha” („Dla przyjaciela”) pochodzący z wydanej w 2006 r. płyty „Mawasem”.
Yacoub al-Atrash (ur. 1978 r. – Bayt Sahour, Palestyna) jest najbardziej znanym dyrygentem palestyńskim, ale przede wszystkim kompozytorem. Dyrygował w czasie największych arabskich imprez muzycznych, m.in. na Międzynarodowym Festiwalu w Kartaginie (Tunezja), Festiwalu Kultury i Sztuki w Dżarasz (Jordania) czy Mawazine Festival w Maroku.
Poniżej kompozycja al-Atrasha zatytułowana „Pochmurne niebo”.
Rim Banna (ur. 08.12.1966 r. – Nazaret, Palestyna – zm. 24.03.2018 r. – Nazaret, Palestyna) to gwiazda muzyki palestyńskiej lat 90. i 2000., znana zarówno z interpretacji klasycznych pieśni i poezji Palestyny jak i własnych utworów. Jej ponad trzydziestoletnią karierę muzyczną przerwał nowotwór. Artystka zmarła na raka piersi w wieku 51 lat.
Poniżej jeden z większych przebojów Rim Banny, utwór o chłopcu imieniem Malek.
Ramzi Aburedwan (ur. 1979 r. – Betlejem, Palestyna) jest kompozytorem, aranżerem, skrzypkiem oraz mistrzem gry na lutni buzuq. W 2002 r. założył we Francji organizację non profit al-Kamandjâti, która umożliwia palestyńskim dzieciom zapoznawanie się z kulturą i muzyką swojego kraju.
Poniżej utwór Ramziego Aburedwana pt. „Rahil”, pochodzący z wydanej w 2012 r. płyty „Reflections of Palestine”.
Blondwłosa Dalal Abu Amneh (ur. 09.08.1983 r. – Nazaret, Palestyna), przypominająca nieco z wygląda Shakirę (która, jak wiadomo, ma pochodzenie libańskie), zaczynała karierę w wieku 4 lat. Wtedy to właśnie wygrała lokalny konkurs piosenki dziecięcej w Nazarecie. Dorosła Dalal studiowała na izraelskich uczelniach wyższych, ale nigdy nie zapomniała o swoim pochodzeniu. Po kolejnym zrywie niepodległościowym Palestyńczyków Dalal Abu Amneh zamieściła na swoich mediach społecznościowych zdjęcie flagi Palestyny z dopiskiem „Oualla ghaliba illa Allah” („Nie ma zwycięzcy oprócz Boga”), za co dostała się na 5 dni do izraelskiego więzienia.
Poniżej Dalal Abu Amneh w utworze „Ehna Filastinya” („Jesteśmy Palestyńczykami”).
Bez wątpienia największym momentem dla współczesnej muzyki palestyńskiej był rok 2001 i zwycięstwo Mohammada Assafa (ur. 01.09.1990 r. – Misrata, Libia) w II edycji arabskiej wersji programu „Idol”. Urodzony w Libii 23-letni Palestyńczyk przeszedł jak burza wszystkie etapy, zaś w finale pokonał Egipcjanina Ahmada Gamala. W 2015 r. palestyński reżyser Hany Abu-Assad nakręcił film fabularny na podstawie historii życia Mohammada Assafa. „Idol” („Ya Tair at-Tayer”) był prezentowany również w naszych kinach.
Poniżej jeden z największych przebojów Mohammada Assafa, utwór „Assaf 360”.
W 2016 r. Chór Młodzieży z Gazy (Jaouqat Gazza li-Shabab), którego członkowie uczęszczali do Narodowego Konserwatorium Muzycznego im. Edwarda Saida, nagrał pieśń niosącą pragnienie pokoju w Strefie Gazy. Do utworu tego powstał również TELEDYSK. Jak się okazało nadzieje były płonne – izraelski agresor był zupełnie nieczuły na prośby dzieci.
Zupełnie nieznany poza rodzimą Palestyną jest za to Bader Azem (ur. 20.10.1995 r. – Palestyna), będący kimś w rodzaju barda Terytoriów Okupowanych. Jego nieodłącznym atrybutem jest gitara. Poniżej największy przebój Azema, utwór pt. „Wolność”.
Zespół 47Soul (Alsabit oua Arbain Soul) tworzą Palestyńczycy urodzeni w Jordanii: frontman El Farai (ur. jako Tariq Abu Kouaiq, wokal, darabuka, elektronika), Z The People (ur. jako Ramzy Souleiman, wokal, syntezator, keyboard) i Oualaa Sibait (instrumenty perkusyjne). Gatunek, który wykonują to shamstep, czyli połączenie dabki z muzyką elektroniczną. Poniżej jeden z utworów grupy, nagranie zatytułowane „Sighar al-Balad” („Młody kraj”).
Elyanna (ur. jako Elian Amer Marjieh – 22.01.2002 r. – Nazaret, Palestyna) przyszła na świat w rodzinie palestyńskich chrześcijan, ale jej dziadek od strony ojca był chilijskim pianistą. W wieku 15 lat Elyanna przeprowadziła się z rodziną do San Diego w Kaliforni, więc jej twórczość jest siłą rzeczy mocno przesiąknięta Zachodem, jednak artystka śpiewa głównie po arabsku, jak choćby w poniższym hicie „Mama Eh”.
W grudniu 2023 r. 15 letni Abdulrahman ash-Shantti, znany jako MC Abdul (ur. 14.09.2008 r. – Gaza, Palestyna) nagrał rapowy utwór „Shouting at the Wall”, do którego nakręcono przejmujący TELEDYSK. Nagranie szybko osiągnęło milion odtworzeń na YouTube a nastolatek mógł wyjechać z rodziną na stałe do Stanów Zjednoczonych.
Ale hip-hop w Palestynie istniał już wcześniej. Za jednego z lepszych raperów palestyńskich uważany jest Abu Othaina, znany jako Shabjeed (ur. Kafr Aqab, Palestyna). To właśnie on, do spółki z innym mistrzem melodeklamacji, Daboorem, nagrał utwór „Inn’ An” („To”), który zamieszczam poniżej.
Natomiast pionierami rapu w Palestynie są artyści z kolektywu Ramallah Undeground: Muqata (znany też jako Boikutt), Asifeh (inaczej Stormtrap) oraz Aswatt. Ich VIDEO do utworu pt. „Więzienie w więzieniu” pokazywało w jakim położeniu znajdują się mieszkańcy Zachodniego Brzegu.
Palestyńczycy są otwarci na nowe trendy muzyczne i nie zamykają się w obrębie jednego gatunku, co pokazuje przykład Samy Abdulhadi (ur. 1990 r. – Amman, Jordania), nazywanej „Królową Palestyńskiego Techno”. Przed wybuchem ostatniego konfliktu Sama przyciągała na swoje występy na świeżym powietrzu prawdziwe tłumy ludzi, co widać choćby TUTAJ w 2018 r.
I jeszcze jeden przykład na to, że Palestyńczyk odnajdzie się ze swoim śpiewem wszędzie. Bashar Murad (ur. 07.02.1993 r. – Jerozolima, Palestyna) jest synem wspomnianego wcześniej Saida Murada, członka grupy Sabreen. Pod koniec styczna tego roku Bashar wziął udział w islandzkich eliminacjach do… Konkursu Piosenki Eurowizji. I choć śpiewana przez niego piosenka „Vestrið villt” („Dziki Zachód”) ostatecznie przegrała z utworem „Scared of Heights” ognistej Hery Björk, to żaden utwór w historii Söngvakeppnin nie był aż tak popularny na świecie.
