Pod koniec zeszłego roku do Muzeum Narodowego w Warszawie trafiło 14 prac Marka Chagalla, czołowego przedstawiciela kubizmu i internacjonalizmu w malarstwie. Nowo nabyte prace powstały w okresie rozkwitu technik rysunkowych i graficznych w zachodniej Europie w latach 60. i 70. XX wieku. Chagall łączył ze sobą gwasz i temperę, kredkę, ołówek i kolorowy tusz, a nawet pastel. Dzieła będzie można oglądać jeszcze w tym roku, choć dokładna data nie została podana.
Jest taka historia związana z Markiem Chagallem. Do jego pracowni przyszedł raz pewien człowiek. Obejrzał płótna, zapytał o cenę, a następnie poprosił:
– Czy mógłby mi pan dać coś niedrogiego w oleju?
Na co mistrz odpowiedział:
– Oczywiście. – i wręczył pytającemu puszkę szprotek w oleju.
Nie wiadomo na ile była to sytuacja autentyczna. Prawdą jest natomiast to, że Marc Chagall był osobą niesztampową, i to nie tylko jeśli chodzi o twórczość, ale i swoje życie. Mojsze Szagałow, bo tak brzmiało prawdziwe nazwisko malarza, przyszedł na świat w rodzinie chasydzkich Żydów z terenów dzisiejszej Białorusi jako jedno z dziewięciorga dzieci. Artysta w swoich późniejszych pracach wielokrotnie odwoływał się do wspomnień z dzieciństwa i młodości spędzonych na kresach dawnej Rzeczypospolitej. W 1935 r. Chagall przyjechał do Polski, gdzie niestety zetknął się z antysemityzmem. 4 lata wcześniej w Paryżu wydana została autobiografia mistrza pędzla zatytułowana po prostu „Ma vie” („Moje życie”). Polskiego przekładu dokonała Jolanta Sell, a całość zatytułowana tak, jak oryginał ukazała się dzięki Wydawnictwu Irsa w 2003 r.
Nie jest to autobiografia z gatunku tych, do jakich jesteśmy przyzwyczajeni. Są to raczej wyrywki wspomnień namalowane słowem na kartach książki. Ale właśnie przez taką oryginalność przekazu publikacja ta nabiera dodatkowych walorów. „Moje życie” idealnie nadaje się do czytania np. w pociągu, gdzie większość współpasażerów drzemie albo znudzonym wzrokiem przegląda czeluści Internetu w swoim telefonie. Możemy się wtedy przenieść do małego białoruskiego sztetla sprzed I wojny światowej, bo o dzieciństwie i dorastaniu Chagall pisze w swej książce najwięcej.
Poniżej zamieszczam kilka fragmentów publikacji.
Zdjęcie główne przedstawia obraz Marka Chagalla pt. „Niebieski dom” (1920). Ilustracją muzyczną dzisiejszego wpisu jest Uwertura z „Czarodziejskiego fletu” Wolfganga Amadeusza Mozarta, w wykonaniu Filharmoników Wiedeńskich (Wiener Philharmoniker). Według słów asystenta Marka Chagalla, Holendra Paula Versteega, mistrz podczas malowania słuchał m.in. właśnie tej Mozartowskiej opery.
O swoich narodzinach:
„W chwili mojego urodzenia, w okolicach Witebska, w małym domku blisko drogi, za więzieniem, wybuch pożar.
Miasto, dzielnicę biednych Żydów ogarnęły płomienie.
Przeniesiono łóżko i materac, matkę i dziecko w bezpieczne miejsce na drugim końcu miasta.
Ale przede wszystkim, urodziłem się na wpół martwy.
Nie miałem ochoty żyć. Wyobraźcie sobie białą kulę, która nie chce żyć. Jak gdyby była pełna obrazów Chagalla”.
O początkach swego malarstwa:
„Moja pracownia mieściła się w pokoju u Jawicza, na naszym podwórku. Aby do niej dojść, trzeba było przejść przez kuchnię, jadalnię właściciela, gdzie ten rosły, brodaty człowiek, handlarz skórą, siedział przy stole i popijał herbatę.
Kiedy przechodziłem przez jego pokój, odwracał lekko głowę:
„Dzień dobry”.
Ja jednak czułem się skrępowany, widząc na stole lampę i dwa talerze, z których wyzierała ogromna kość.
Jego córka, brzydka brunetka, wieczna narzeczona, uśmiechała się, był to uśmiech szeroki i dziwny. Jej włosy przypominały włosy z jakiejś ikony, a oczy mrugały nieśmiało”.
O narodzinach córki:
„A nasza mała jest z nami. Wybacz mi, kochanie, że nie pamiętałem o tobie wcześniej. że przyszedłem cię zobaczyć dopiero na czwarty dzień po twoim urodzeniu.
To wstyd. Marzyłem o chłopcu, a stało się inaczej”.
Marc Chagall (jid. מאַרק שאַגאַל)
Ur. jako Mojsza Szagałow – 07.07.1887 r. – Łoźna, Rosja (obecnie Białoruś).
Zm. 28.03.1985 r. – Saint-Paul-de-Vence, Lazurowe Wybrzeże, Francja.
Dwukrotnie żonaty: 1. Bella Rosenfeld (1915-02.09.1944, jej śmierć), córka Ida (ur. 18.05.1916); 2. Valentine „Vava” Brodsky (12.06.1952-28.03.1985, jego śmierć); Chagall miał również syna Davida ze związku z Virginią Haggard McNeil.
Najważniejsze dzieła: „Śmierć” (1908), „Ja i wieś” (1911), „Białe ukrzyżowanie” (1938), „Wiolonczelista (1939), „America Windows” (1977).
Wybrane publikacje o nim: Marc Chagall „Ma vie” (1931, polskie wydanie: „Moje życie”, Wydawnictwo Irsa, 2003), Raïssa Maritain „Marc Chagall” (1943, polskie wydanie: „Chagall, czyli burza zaczarowana”, Wydawnictwo Więź, 2011), Bella Chagall „Lumieres allumees” (1973, polskie wydanie: „Płonące świece”, Wydawnictwo Literackie, 1978), Rainer Metzger & Ingo F. Walther „Marc Chagall : 1887-1985 : Malerei als Poesie” (1987, polskie wydanie: „Marc Chagall 1887-1985. Malarstwo jako poezja”, Edipresse, 2005), Jonathan Wilson „Marc Chagall” (2007, polskie wydanie: „Marc Chagall. Biografia”, Wydawnictwo WAB, 2008).
Strona internetowa: TUTAJ