Ponadczasowa proza Andrieja Płatonowa

„Wykop” Płatonowa to ponadczasowa proza, która nie mieści się w znanych nam ramach. Za sprawą sarkazmu i ironii autor zdołał obejść cenzurę i wskazać okrucieństwo sowieckiego socjalizmu.

Kim był Andriej Płatonow i dlaczego warto go czytać?

Andriej Płatonow był rosyjskim prozaikiem-satyrykiem, eseistą i dramaturgiem epoki stalinowskiej, który bezustannie musiał zmagać się z cenzurą. Właśnie dlatego jego twórczość charakteryzuje brak jednoznaczności.

Po prozę Płatonowa warto sięgać, ponieważ:

pełne sarkazmu i absurdu, demaskatorskie utwory obnażały bezmyślność oraz okrucieństwo stalinowskiego systemu,
głównym tematem poruszanym przez Platonowa były ludzkie zmagania z przeciwnościami losu i własnymi słabościami,
książki Płatonowa są niczym „lekcja historii” ukazująca realia okresu, w którym przyszło żyć autorowi.

Dlaczego „Wykop” to jedna z najważniejszych książek Płatonowa?

Andriej Płatonow napisał między innymi serie opowiadań tematycznie związanych z II wojną światową oraz opowieść (jak Dżan), w której tłem jest pustkowia islamskiego Zakaukazia, ale zdaje się, że za najważniejszą możemy uznać „Wykop”, który jako pozycja z pogranicza prozy egzystencjalnej i absurdu doskonale odzwierciedla dawną, sowiecką rzeczywistość.

Ponadto „Wykop” można potraktować jako „lekcję historii” z przed około 80 lat. W ówczesnym czasie trwała rozbudowa sowieckiego socjalizmu, który przewidywał, że na przestrzeni pięciu lat uda się dokonać „rozkułaczania” chłopów i przymusowo wcielić ich do kołchozów.

Dzięki bardzo charakterystycznemu stylowi Płatonow zdołał obejść cenzurę i wskazać okrutne realia 1930 roku. Celowo zastosowany przez autora sarkazm, podobnież jak elementy tragikomedii, farsy, czy ironii zestawionej z naturalizmem, pozwoliły na wyrażenie otwartej krytyki systemu. Fakt ten sprawia, że „Wykop” to proza, która nie mieści w żadnych znanych nam ramach.

Fabuła pozwoli czytelnikom przyjrzeć się pracy robotników, którzy przygotowują tytułowy wykop. Pozornie banalna scena z codziennego życia pozwoliła Płatonowi podkreślić ciężar ludzkiej egzystencji uwikłanej w sowiecką rzeczywistość.

Dla polskich czytelników „Wykop” przełożył Aleksander Janowski, dlaczego?

Aleksander Janowski jako doświadczony tłumacz języka rosyjskiego mógł wybrać „Wykop” całkiem przypadkiem, ale z pewnością tak się nie stało. Dlaczego? Ponieważ Aleksander Janowski jest także autorem, który bardzo często z przymrużeniem oka komentuje polską rzeczywistość. Zdolność operowania sarkazmem, ironią, groteską, a także umiejętność „przywdziewania” znanej nam rzeczywistości w zabawne komentarze, sprawia, że autor z łatwością kamufluje istotne treści w przyjemnej, lekkiej w odbiorze lekturze.

Tym samym możemy przyjąć, że Andriej Płatonow zdołał zaimponować Aleksandrowi Janowskiemu, który podjął się przełożenia na język polski ksiazki „Wykop”.

Jakimi słowami do lektury zachęca Aleksander Janowski?

Drogi Czytelniku, bierzesz do ręki książkę z pogranicza prozy egzystencjalnej i absurdu odzwierciedlającą jednak sowiecką rzeczywistość. Sprzeczność? Nie, to proza Platonowa, zamierzona mieszanka pustej nowomowy partyjnej, języka „chłopsko-robotniczego” i pozornie bezsensownego gaworzenia. (…)

Zanurz się w tragifarsę, wniknij w czasy, kiedy obowiązkowo należało „zdawać” makulaturę i zachęcano do obcinania koniom ogonów, żeby sowiecka ojczyzna mogła za uzyskane z tego środki zakupić traktory dla tworzonych na siłę kołchozów i torować ludzkości drogę w świetlaną przyszłość „na czele planety całej.” My wiemy, że to się na szczęście nie udało. Przynajmniej na razie…