Muzyka world od A do Z – Sona Jobarteh

Przeciętnemu Kowalskiemu Gambia kojarzyć się może z relatywnie tanimi wycieczkami do Afryki proponowanymi przez pewne biuro podróży (opcja Senegal – Gambia lub Senegal – Gambia – Gwinea Bissau) albo z tym, że 3,5 roku temu ówczesny dyktator tego kraju, Yahya Jammeh, ogłosił rządzone przez siebie państwo republiką muzułmańską, w której „grzeszne i niemoralne praktyki, takie jak homoseksualizm, nie będą tolerowane”. Na szczęście Jammeha nie ma już u władzy, natomiast od ładnych paru lat w Polsce mieszka i tworzy Buba Badjie Kuyateh, mistrz gry na korze, urodzony 37 lat temu w Brikamie, drugim co do wielkości mieście Gambii, najmniejszego lądowego kraju na kontynencie afrykańskim. Kuyateh jest znany w Polsce (koncertował m.in. ze Stanisławem Soyką), za to na świecie błyszczy półtorej roku młodsza od niego, też grająca na korze, Sona Jobarteh, gwiazda tegorocznego Festiwalu Skrzyżowanie Kultur.

Sona Jobarteh urodziła się w Londynie, ale jej ojciec, Sanjally Jobarteh, pochodzi z Gambii. Tu trzeba od razu wyjaśnić, że gambijskie nazwisko Jobarteh to nic innego, jak angielsko brzmiąca wersja frankofońskiego nazwiska Diabaté. Nazwiska w Afryce nadal mówią wiele. Np. osoby nazywające się Diouf to rolnicy (nasz Mamadou Diouf się z tej tradycji wyłamał), zaś osoby noszące nazwisko Diabaté najczęściej byli wędrownymi griotami, czyli artystami przekazującymi przy akompaniamencie kory, lutni koni lub balafonu muzyczno-słowną historię danego regionu. Co ważne, na wyżej wspomnianych instrumentach mogli grać tylko grioci. Wśród znanych wykonawców o nazwisku Diabaté jest urodzony w 1965 r. w stolicy Mali, Bamako, Toumani Diabaté, jeden z najsłynniejszych obecnie muzyków afrykańskich, a przy okazji… kuzyn Sony Jobarteh. Trzeba bowiem wspomnieć, że pradziadek Sony, Amadu Bansang Jobarteh (Amadoou B. Diabaté) wyemigrował swego czasu z terenów dzisiejszego Mali do będącej pod angielskim protektoratem Gambii. Inny kuzyn, urodzony w Londynie, lecz mający nigeryjskie korzenie, Tunde Jagede, nauczył Sonę gry na korze. Było to o tyle niezwykłe, że na tym instrumencie grają jedynie mężczyźni, więc Sona Jobarteh jest osobą kończącą pewien rodzaj hegemonii. Angielska mama Sony, Galina Chester, zadbała także o gruntowną muzyczną edukację córki. Sona Jobarteh skończyła Royal College of Music, w klasie wiolonczeli, fortepianu i klawesynu, oraz Purcell School for Young Musicians w Bushey dla młodych kompozytorów. Jednocześnie Gambijka została także absolwentką Wydziału Orientalistyki i Afrykanistyki Uniwersytetu Londyńskiego.

Sona Jobarteh zaczęła uczyć się gry na korze w wieku 3 lat. Rok później po raz pierwszy wystąpiła publicznie, i to nie byle gdzie, bo w londyńskim klubie Jazz Café, który wówczas mieścił się jeszcze w dzielnicy Newington Green. Warto dodać, że w późniejszych latach w Jazz Café wystąpowali tak znani artyści jazzowi jak: Pharoah Sanders, Ahmad Jamal, Cassandra Wilson czy Abdullah Ibrahim, ale także Amy Winehouse, Luciano, Baba Maal czy Max Romeo. Mała, a potem nastoletnia, Sona Jobarteh dała wiele koncertów w Londynie i całej Anglii, i to zarówno jako korzystka, jak również wiolonczelistka czy pianistka. Występowała z Irish Chamber Orchestra, Orkiestrą Filharmoników Królewskich (Royal Philharmonic Orchestra) a nawet z jednym z najbardziej znanych brytyjskich jazzmanów, Clevelandem Watkissem. Bardzo ważne były dla niej występy u boku artystów afrykańskich, takich jak Malijka Oumou Sangaré, jej rodak Kassé Mady Diabaté czy wspomniany wcześniej kuzyn Toumani Diabaté. Dużo dało też Sonie wspólne muzykowanie w grupie African Classical Music Ensemble, którą założył Tunde Jegede.

Co ciekawe, choć Sona Jobarteh obecna jest na muzycznej scenie od wielu lat, to do tej pory wydała tylko 2 studyjne krążki. Jej pierwsza płyta, pochodząca z 2008 r. „Afro-Acoustic Soul”, przeszła niemal bez echa. Zawarte były na niej głównie utwory o tematyce społecznej oraz gorzkie w wymowie historie relacji damsko-męskich. Ale wszystko było wykonywane po angielsku. 2 lata później światło dzienne ujrzał bardzo dobrze przyjęty przez krytyków i publiczność film dokumentalny w reżyserii Owena Alika Shahadaha zatytułowany „Motherland”, opowiadający historię Afryki od epoki Starożytnego Egiptu po czasy dzisiejsze. W filmie wystąpiło kilkunastu znanych Afrykanów, zaś za muzykę odpowiedzialna była Sona Jobarteh.

W 2011 r., czyli już 8 lat temu, ukazał się ostatni jak dotąd studyjny krążek Gambijki z Londynu. Płytę „Fasiya” wydano w niewielkiej londyńskiej wytwórni West African Guild Records. To prawdziwie korzenna, na wskroś zachodnioafrykańska produkcja. Sona Jobarteh śpiewa tam zarówno po w języku malinke, jak i w bambara, zaś całość udanie spina obecność muzyków gambijskich, takich jak Sankung Jobarteh na gitarze elektrycznej, Mbemba Jammeh na bębnie dunun czy mistrz gry na skrzypcach riti Juldeh Camara.

Sona pokazała się także jako producentka. W 2007 r. była odpowiedzialna za płytę „Nu Beginin’ „ zambijskiego rapera i wokalisty Mbangwety Mwendaweliego, znanego jako Ty2. Natomiast rok później wyprodukowała 4 nagrania z albumu „Light in the Shade of Darkenss” urodzonemu na Malcie (ojciec Jamajczyk, matka z Barbadosu) innemu hip-hopowcowi Andrew Wardowi, kojarzonemu jako HKB Finn.

Siłą Sony Jobarteh są występy na żywo. Wtedy widać pełnię jej możliwości muzycznych. Na początku lipca 2015 r. przekonała się o tym publiczność wrocławskiego Brave Festival, która po występie Gambijki zgotowała jej owację na stojąco.

Oprócz koncertowania Sona Jobarteh prowadzi także w Londynie szkołę gry na korze, a od czasu do czasu jeździ do Gambii, gdzie podobną szkołę, tyle że im. Amadu Bansanga Jobarteha, prowadzi jej ojciec.

Patrząc na karierę londyńskiej Gambijki odnosi się wrażenie, że nie ma ona parcia na szkło, nigdzie się nie spieszy, że wszystko, co robi zawodowo jest głęboko przemyślane. Tym większą radość budzi jej planowany występ podczas zbliżającego się dużymi krokami 15. Festiwalu Skrzyżowanie Kultur.

Na dole wpisu zamieszczam jeden z najładniejszych utworów Sony Jobarteh – nagranie o wymownym tytule „Gambia”, powstałe z okazji 50. rocznicy uzyskania niepodległości przez ten zachodnioafrykański kraj.

Sona Jobarteh
Pełne nazwisko: Maya Sona Jobarteh
Ur. 17.10.1983 r. – Londyn, Anglia, Wielka Brytania.
Wydane płyty: „500 Years Later – The Soundtrack To The Motion Picture” (2005), „Afro-Acoustic Soul” (2008), „Motherland – The Soundtrack To The Motion Picture” (2010), „Fasiya” (2011).
Ważniejsze utwory: „Loving You” (2008), „Enat Hager” (2010), „Jarabi” (2011), „Fasiya” (2011), „Gambia” (2015).
Strona internetowa: TUTAJ