W ostatnim czasie zmarło dwóch bardzo sędziwych ludzi związanych z kulturą afrykańską: 9. marca w Abidżanie ostatnie tchnienie w wieku 103 lat wydał iworyjski pisarz i poeta Bernard Binlin Dadié, natomiast 4 dni później w stolicy Ghany Akrze swój 97-letni żywot zakończył etnomuzykolog i kompozytor Joseph Hanson Kwabena Nketia, znany powszechnie jako J.H. Kwabena Nketia. Obaj to ikony w swoich dziedzinach, i nie chodzi jedynie o wymiar afrykański. W Polsce bardziej znany był pisarz Bernard Binlin Dadié, którego dzieła tłumaczono nawet na język polski, zaś w zeszłym roku w Staromiejskim Domu Kultury w Warszawie odbył się wykład nt. życia i twórczości tego Iworyjczyka. Warto więc przybliżyć sylwetkę drugiego z wymienionych mężczyzn, zwłaszcza, że za życia Kwabenę Nketię określano największym autorytetem w dziedzinie szeroko pojętej muzyki afrykańskiej.
Joseph Hanson Kwabena Nketia urodził się w 1921 r. w mieście Mampong, w środkowej części brytyjskiej kolonii o nazwie Złote Wybrzeże. Jego rodzice, Akua Adoma i Akwasi Yeboa, byli kupcami pochodzącymi z grupy etnicznej Aszanti. Joseph Hanson był ich jedynym dzieckiem. Urodził się we wtorek, więc dostał imię w języku akan stosowne dla dzieci urodzonych w ten dzień – Kwabena. Niedługo po narodzinach syna zmarł Akwasi, ciężar wychowania dziecka spadł więc na matkę oraz jej rodziców. To właśnie babci (Yaa Amamkwaa) i dziadkowi (Opanyin Kisi Amoa) J.H. zawdzięcza to, że zainteresował się muzyką. Po ukończeniu szkoły średniej Nketia wstąpił do Presbyterian Training College, gdzie oprócz nauki przedmiotów ścisłych zapoznał się także z podstawami zachodniej muzyki.
W 1944 r. Kwabena Nketia znalazł się w grupie pierwszych 20. rdzennych studentów ze Złotego Wybrzeża, którzy dostali stypendium pozwalające na studiowanie w Wielkiej Brytanii. Młodzieniec z Mampong podjął naukę na Wydziale Orientalnym i Afrykanistycznym Uniwersytetu Londyńskiego, ale korzystając z okazji został także słuchaczem Trinity College of Music, na tej samej uczelni. W 1958 r. dzięki Stypendium Rockefellera Kwabena Nketia wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie ma uniwersytetach Columbia i Northwestern w Illinois pogłębił studia muzykologiczne.
Długo pobierana nauka przerodziła się w ogromną wiedzę, która pozwoliła Kwabenie Nketii na wykładanie kierunku muzyka afrykańska na wielu uczelniach, m.in. w Stanach Zjednoczonych (UCLA, Harvard, Stanford University), Europie (University of London), Australii (Uniwersytet w Brisbane), Azji (Chińskie Konserwatorium Muzyczne w Pekinie) czy u siebie w Ghanie (Uniwersytet Ghański w Akrze). Jego badania nad historią muzyki w Afryce Zachodniej były rewolucyjne stając się z czasem standardem dla muzykologów na całym świecie zajmujących się tym tematem. Nie ma sensu zagłębiać się w uniwersyteckie szczegóły tych badań, zresztą nie mając wykształcenia muzykologicznego pewnie nie opisałbym tego prawidłowo. Dość powiedzieć, że prof. J.H. Kwabena Nketia był twórcą ok. 200 publikacji na temat muzyki afrykańskiej, w tym kilku książek. Jego publikacja książkowa zatytułowana „The Music of Africa”, wydana w 1974 r. przez nowojorskie wydawnictwo W.W. Norton, przetłumaczona została m.in. na chiński, niemiecki i japoński. Był członkiem honorowym Brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa Antropologicznego (Royal Anthropological Society of Great Britain, and Ireland), Międzynarodowej Rady Muzycznej UNESCO (International Music Council UNESCO) oraz Stowarzyszenia Pisarzy Panafrykańskich (Pan-African Writers Association – PAWA).
Kwabena Nketia skomponował ponad 80 utworów. Była to głównie muzyka poważna i chóralna, czasem gospel (J.H. był prezbiterianinem), co wielu osobom może się zupełnie nie kojarzyć z Afryką. Na dole dzisiejszego wpisu zamieszczam kompozycję Nketii zatytułowaną „Adanse Kronkron”, a wykonywaną przez chór Harmonious Chorale Ghana z Akry.
J.H. Kwabena Nketia był osobą bardzo cenioną w Ghanie, zarówno przez zwykłych obywateli, jaki i przez rządzących. Nie miało znaczenia, który z satrapów dzierżył akurat stery władzy, do pałacu prezydenckiego zapraszał go zarówno dyktator J.J. Rawlings (rządził krajem w latach 1993-2001, jak i jego następca, pokojowo wybrany John Dramani Mahama, zaś na specjalnej audiencji przyjął go w swej siedzibie obecny władca ludu Aszanti Osei Tutu II. W 2000 r. etnomuzykolog z Mampong otrzymał najwyższe cywilne wyróżnienie w kraju – Order Gwiazdy Ghany (Order of the Star of Ghana).
Oprócz licznych nagród i wyróżnień w samej Ghanie Kwabena Nketia otrzymał m.in. w 1997 r. Nagrodę im. Księcia Mikołaja (Prins Claus Prijs) przyznawaną przez Ministerstwo Spraw Zewnętrznych Holandii, zaś w 2000 r. Distinguished Africanist Award otrzymaną od Amerykańskiego Stowarzyszenia Afrykanistycznego.
Josepha Hansona Kwabeny Nketii nie ma już pośród żywych. Ale nadal działa założona przez niego w 2009 r. fundacja (Nketia Music Foundation) mająca chronić od zapomnienia rdzenną kulturę Ghany i wspomagać rozwój muzyki tego kraju.
J.H. Kwabena Nketia
Pełne nazwisko: Joseph Hanson Kwabena Nketia.
Ur. 22.06.1921 r. – Mampong, Złote Wybrzeże (obecnie Ghana).
Zm. 13.03.2019 r. – Akra, Ghana
Żona: Lillie Agyeman-Dua (od 1951 do jej śmierci), 5 dzieci: 3 córki: Akosua Adoma, Priscilla Naana i Adjoa oraz 2 synów: Kwabena Yeboa i Eric Kwame Gyimah.
Wybrane płyty: „Three Ghanaian Airs” (1962), „Dance of the Maidens” (1963), „Ewe-Fon Trilogy” (1964), „Selected Pieces” (2003), „African Art Music/The Creative Potential of African Art Music in Ghana” (2004).
Wybrane kompozycje: „Dagomba” (1946), „Playtime” (1957). „Dagarti Work Song” (1961), „Libation” (1975), „Adanse Kronkron” (2003).
Niektóre z publikacji książkowych: „The Anthology of Akan Songs” (1949), „African Music in Ghana” (1963), „The Music of Africa” (1974), „Anoma” (1978), „Ethnomusicology and African Music – Collected Papers, Volume One: Modes of Inquiry and Interpretation” (2005).
Ważniejsze nagrody, odznaczenia i wyróżnienia: Medal of the Government of Ghana, Nagroda im. Księcia Mikołaja (Prins Claus Prijs, 1997), Order Gwiazdy Ghany (Order of the Star of Ghana, 2000), Distinguished Africanist Award (2000), Ghana Gospel Music Special Award (2003).
Strona jego fundacji: DreamOval.org
