Muzyka world od A do Z – Michaj Burano

Niewiele rzeczy w dorosłym życiu zaskoczyło mnie tak, jak wiadomość, że jednym z największych gwiazdorów muzyki rockandrollowej początku lat 60. w Polsce był Rom. W dodatku urodzony w Uzbekistanie, a wychowany w Mołdawii. Dowiedziałem się o tym mniej więcej 35 lat później, w czasach gdy typowy Rom, pogardliwie nazywany Cyganem, kojarzony był u nas z natrętnymi przybyszami z Rumunii żebrzącymi w centrach dużych miast. Zresztą wyżej wspominany artysta romski nie mieszkał już wtedy w Polsce i nawet nazwisko miał inne, anglosaskie.
Michaj Burano, bo o nim mowa, przyszedł na świat w październiku 1944 r. jako Wasyl Michaj w Taszkencie, w rodzinie Lowarów, czyli wędrownych Romów pochodzenia siedmiogrodzkiego. Po zakończeniu II wojny światowej Michajowie wraz z licznymi kuzynami i kuzynkami zamieszkali na terytorium Mołdawskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Za sprawą ojca Wasyla, Lacy’ego Michaja, grupa Lowarów osiedliła się w Polsce, w Lublinie. To właśnie tam w 1948 r. Lacy Michaj założył Zespół Pieśni i Tańca Cyganów Mołdawskich. Z upływem czasu zespół ten zmieniał szefów, siedzibę i nazwę. Najpierw grupę pod zmienionym szyldem La Romale przejął Michał Madziarowicz i przeniósł siedzibę do Krakowa. Po jego śmierci w 1967 roku szefem zespołu wybrano jego zięcia Władysława Iszkiewicza, który przeprowadził się do Poznania i ostatecznie przekształcił nazwę na Cygański Zespół Pieśni i Tańca Roma.
Mały Wasyl zaczął występować w Zespole Pieśni i Tańca Cyganów Mołdawskich w wieku 6 lat. Grupa koncertowała po całej Polsce, ale Wasyla ciągnęło w kierunku rodzącego się wówczas bigbitu. W 1959 r. dzięki Franciszkowi Walickiemu Michaj zaczął występować w grupie Rhythm and Blues, zastępując Marka Tarnowskiego. To właśnie Walicki zaproponował młodemu Romowi przyjęcie pseudonimu Michaj Burano. Słowo burano oznacza w języku romskim burzę.

Zespół Rhythm and Blues nie grał żadnego r’n’b, tylko rock and roll, w zasadzie małpując zachodnie, głównie amerykańskie wzorce. Mimo to, a może właśnie dlatego, grupa z miejsca podbiła serca trójmiejskiej młodzieży. Po trasie koncertowej po Polsce przybyło także fanów z innych stron kraju. Na koncertach w warszawskiej Hali Gwardii za każdym razem był pokaźny nadkomplet osób chcących wejść do środka. Jedyne nagranie płytowe Rhythm and Blues pochodzi z połowy września 1959 r. Na owym krążku Burano zaśpiewał dwa utwory: „Big Boogie Woogie” oraz starą kubańską piosenkę „Malagueña”, znaną z wykonania Connie Francis.
22. czerwca 1960 r. władze komunistyczne rozwiązały grupę. Takie to były czasy. Ale tego samego dnia Franciszek Walicki powołał do życia Czerwono-Czarnych, w składzie których znalazł się oczywiście romski młodzian Michał Burano. Miał wtedy niespełna 16 lat. Początkowo Czerwono-Czarni również wykonywali zachodnie hity rockandrollowe. Z czasem zaczęli jednak śpiewać po polsku, i to na tyle dobrze, że podczas I Krajowego Festiwalu w Opolu otrzymali nagrodę zespołową, zaś Michaj Burano wyróżnienie dla solisty.

W 1963 r. Burano jako pierwszy artysta z tzw. krajów demokracji ludowej wystąpił w paryskiej sali Olympia. Razem z nim pojechała tam Helena Majdaniec. Właśnie ta dwójka w tym samym roku zrejterowała z Czerwono-Czarnych zasilając szeregi zespołu Niebiesko-Czarni. To tutaj Michaj Burano święcił największe triumfy (głównie poza granicami kraju), zdobywając m.in. wraz z resztą grupy Grand Prix Festiwalu Piosenki w Rennes. W 1966 r. Burano nie wrócił wraz Niebiesko-Czarnymi z jednej z licznych tras koncertowych po Francji. Został nad Loarą i jako Steve Luca na 2 lata związał się umową z wytwórnią płytową RCA.
W 1968 r. artysta przyjechał na chwilę do Polski zakładając grupę Michaj Burano and Leske Rom. Do współpracy zaprosił cenionych artystów, m.in. Wiesława Wilczkiewicza z formacji Dżemble, gitarzystę basowego Janusza Zielińskiego z Breakoutu czy trębacza Bogusława Kota-Mazurkiewicza. I rzeczywiście, zespół osiągnął sukces, choć nie dotrwał nawet do końca roku. Było to spowodowane tym, że Burano po raz kolejny opuścił Polskę i znów postanowił zaistnieć we Francji. Tym razem jako John Mike Arlow. Zaczął nagrywać dla tak znanych wytwórni jak Barclay czy Decca, jednak jego utwory nigdy nie stały się na Zachodzie prawdziwymi przebojami. Jednym z nielicznych znaczących sukcesów Arlowa w tamtym okresie było zajęcie II miejsca w 1972 r. na Festiwalu Muzycznym w Tokio. Choć przegrał wtedy z mało znaną Filipinką Pilitą Corrales, to trzeba dodać, że zwycięzcami tego festiwalu w innych latach byli m.in. Dionne Warwick, Natalie Cole, Lionel Richie czy grupa Kool & The Gang. W 1975 r. Michaj Burano, czyli John Mike Arlow, przeniósł się do Los Angeles, i tam założył własną wytwórnię płytową Arlow Land. Jednak moda na rock and rolla dawno już przeminęła, a i sam romski artysta nie miał szczęścia do stworzenia jakiegoś przeboju.

O Michaju Burano powoli zapominano, niektórzy myśleli nawet, że nie żyje. Ostatni raz wystąpił publicznie w Polsce na Old Rock Meeting w Sopocie w koncercie z okazji XX-lecia Polskiego Rocka. Burano wykonał wtedy m.in. swoją słynną wersję „Lucille” z repertuaru Little Richarda, zaś na scenie towarzyszyli mu muzycy szwedzcy oraz brat Wit Michaj. Drugi brat M. Burano, Jim Wowa Gatsby, mieszka w Australii, gdzie śpiewa i gra na gitarze w klubach miejscowej Polonii. Sam Michaj Burano, dziś 73-latek, od lat rezyduje w Stanach Zjednoczonych, będąc w naszym kraju osobą praktycznie zapomnianą.

Jako ilustrację muzyczną dzisiejszego wpisu wybrałem jeden z nielicznych utworów śpiewanych przez Michaja Burano w języku romskim – „Syg Sygedyr” z 1964 r. Wokaliście towarzyszy zespół Niebiesko-Czarni, z Krzysztofem Klenczonem na gitarze.

Michaj Burano
Inne pseudonimy: John Mike Arlow, Michael Michaj, Steve Luca.
Prawdziwe nazwisko: Wasyl Michaj
Ur. 29.10.1944 r. – Taszkent, Uzbecka SRR, ZSRR (obecnie Uzbekistan).
Wybrane płyty: „Michaj Burano / Bogusław Wyrobek” z Bogusławem Wyrobkiem (1962), „Michaj Burano i Czerwono-Czarni” (1963), „Michaj Burano” (1964), „Gwiazdy mocnego uderzenia: Michaj Burano”, „Największe przeboje” (1992).
Ważniejsze utwory: „Big Boogie Woogie” z Rhythm and Blues (1959), „Lucille” (1960), „Syr Sygedyr” z Niebiesko-Czarnymi (1964), „Amarti Sempre” (1969), „Gypsy Love” (1973).
Strona internetowa: https://myspace.com/theoficialmichajburano