Kilka dni temu w swoim rodzinnym Skopje, w Macedonii, zmarła Esma Redžepova, zwana Królową Muzyki Cygańskiej. W całej historii Romów próżno szukać kogoś, kto bardziej zasługiwałby na owo królewskie miano.
Redžepova przyszła na świat w Šuto Orizari, jedynej dzielnicy Skopje, w której Romowie stanowią większość (to właśnie w popularnej Šutce, jak nazywa się to miejsce, w 1981 r. Emir Kusturica kręcił swój film „Czas Cyganów”). Była jednym z sześciorga dzieci Ibrahima i Čaniji. Jak to zwykle u Romów bywa, muzyka i taniec towarzyszyły Esmie od najmłodszych lat życia. W wieku 9 lat dziewczynka dołączyła do lokalnego zespołu, uczyła się również w szkole muzycznej. 4 lata później, 13-letnia wówczas Esma wygrała konkurs dla młodych talentów organizowany przez Radio Skopje, zdobywając niebagatelną wtedy dla niej sumę prawie 10 tys. dinarów jugosłowiańskich. Talent nastoletniej Romki dostrzegł 33-letni rdzenny Macedończyk, Stevo Teodosievski. Roztoczył on nad dziewczynką opiekę, wpierw jedynie muzyczno-dydaktyczną, ale w 1968 r. ta praktycznie nierozłączna para wzięła formalny ślub (Esma miała wtedy 25 lat, Stevo był o 19 lat starszy).
Początkowo Redžepova towarzyszyła w koncertach grupie Ansambl Teodosievski, cały czas na wyraźną prośbę Steva szkoląc głos. Jednak już pierwsze solowe nagranie Romki, utwór „Abre Babi Sokerdžan”, znany potem jako „Čaje Šukarije”, stał się niesamowitym hitem. Przebój ten wykonywał później m.in. Goran Bregović, zarówno z Kayah, jak i Sezen Aksu (oryginalną wersję utworu zamieszczam na spodzie wpisu).
Lata 60. i 70. to pasmo sukcesów Esmy Redžepovej i Steva Teodosievskiego. Esma nagrała wtedy sporo płyt, głównie w formie tzw. EP-ek. Występowała w wielu programach telewizyjnych, tak samo w samej Jugosławii, jak i poza granicami kraju. Z tego czasu pochodzi m.in. nagranie „Romano Horo”, dokonane w studiu austriackiej telewizji ORT, które do dziś można podziwiać na kanale YouTube.
Redžepova śpiewała zarówno tradycyjne pieśni romskie (często wzbogacając je o elementy zachodnie), jak i utwory po macedońsku, grecku, turecku, żydowsku oraz w hindi – wszakże Romowie pochodzą oryginalnie z Indii.
Oprócz płyt nagranych ze swoim mężem dość często występowała z innymi artystami z Macedonii, m.in. z inną Romką, zmarłą w zeszłym roku Usniją Jašarovą. Należy tu dodać, że prawdziwe nazwisko Jašarovej brzmiało… Usnija Redžepova, choć obie panie nie miały powiązań rodzinnych. W 1966 r. światło dzienne ujrzała EP-ka „Zašto si me majko rodila” nagrana z Enverem Rasimovem. Tytułowa piosenka z miejsca stała się hitem.
Choć Jugosławia za rządów Josipa Tity jawiła się jako kraj szanujących się narodów i religii (no, może poza Albańczykami, których najazdem straszono obywateli) to Esma Redžepova była tak naprawdę jedną z nielicznych osób romskiego pochodzenia, które osiągnęły sukces na krajowej scenie muzycznej. Była także pupilką Tity. Występowała przed takimi osobistościami jak Indira Gandhi, szachem Iranu, Rezą Pahlavim czy Muammarem Kadafim. Życie prywatne piosenkarki nie należało do łatwych. W Skopje nie przepadano za Romami, natomiast sami Romowie nie przepadali za Redžepovą, bo wzięła ona ślub z gadziem (nie-Romem). We wszystko włączyła się jeszcze Komunistyczna Liga Macedonii, ostro krytykując twórczość Teodosievskiego. Wszystko to skłoniło parę do przeniesienia się do Belgradu.
Do ukochanego Skopje Esma powróciła dopiero w 1989 r., na 2 lata przed rozpadem Jugosławii. W latach 90. artystka zwolniła tempo. Po śmierci męża w 1997 r. potrzebowała kilku lat, by powrócić na scenę muzyczną i do studia nagraniowego. Ostatnie lata jej życia to głównie nagrywanie duetów z rozmaitymi wykonawcami bałkańskimi (m.in. Macedończykiem Teodorem Proeskim i bośniacką grupą Črno Vino).
W 2013 r. Redžepova reprezentowała swój kraj podczas 58 Festiwalu Eurowizji, ale utwór „Pred da se razdeni” nie porwał europejskiej publiczności.
W Polsce artystka ze Skopje była tylko raz – 15 lat temu wystąpiła na XI Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym „Malta”. Na Warszawskim Skrzyżowaniu Kultur Redžepovej nie było nigdy, podobnie jak gwiazdy playback music z Indii, Laty Mangeshkar, arabskiej diwy z Libanu Fairuz czy królowej muzyki kolumbijskiej, Toto La Momposiny.
Liczby Redžepovej przedstawiają się następująco: 60 lat występów scenicznych, 8000 koncertów w 30 krajach, ponad 600 nagranych piosenek, około 300 kobiecych turbanów zebranych do prywatnej kolekcji, prawie 50 adoptowanych sierot, którym małżeństwo Teodosievskich zapewniło dach nad głową i wykształcenie. I choć królowa Muzyki Cygańskiej odeszła, to pamięć o niej z pewnością pozostanie.
Esma Redžepova
Ur. 08.08.1943 r. – Skopje, Bułgaria (obecnie Macedonia).
Zm. 11.12.2016 r. – Skopje, Macedonia.
Mąż: Stevo Teodosievski (1968-09.04.1997, jego śmierć).
Wybrane płyty: „Esma” (1965), „Zašto si me majko rodila” z Enverem Rasimovem (1966), „Makedonske Pesme i Ora – Ciganske Pesme i Čočeci” z Ansambl Teodosievski (1977), „Songs of a Macedonian Gypsy” z Usniją Jašarovą (1994), „Чекај Животе” (2006).
Ważniejsze utwory: „Čaje Šukarije” (1961), „Romano Horo” (1966), „Zašto si me majko rodila” z Enverem Rasimovem (1966), „Dželem, Dželem” (1971), „Pred da se razdeni” (2013).
